ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურება დიდი ეკოლოგიური საშიშროებაა. ძირითადად დამაბინძურებელ ქვეყნებს 2000 წელს და დღესაც წარმოადგენს აშშ და რუსეთი. ჰაერის დაბინძურებაში 2007 წელს დანაშავედ მიჩნეული იყვნენ შემდეგი ქვეყნები: ამერიკა-30%, რუსეთი-14%, ინდოეთი-12%, ჩინეთი-4 %, არაბეთის ნახევარკუნძული-2,7%, როგორც კვლევებიდან ჩანს ამერიკა და რუსეთი ატმოფეროს მთავარ დამაბინძურებლად მიიჩნევა.
2008 წელს ჩინეთში მავნე გაზებით ჰაერის გაბინძურების დონემ მიაღწია აშშ-ს დონეს. რაც გამოწვეულია ქვანახშირის მოპოვებასა და სამრეწველო საწარმოების მუშაობით. ატომოსფეროს ქიმიურ გამაბინძურებელთა შორის მნიშნელოვანია CO-ნახშირჟანგი, CO2-ნახშიროღჟანგი, NO, SO- აზოტისა და გოგირდის ჟანგეულები, ნახშირწყალბადები, მძიმე მეტალები, რადიოაქტიური ნივთიერებები და სხვა.
ნახშირჟანგი CO-უფერო, უსუნო გაზია, იგი ორგანული ნივთიერებების არასასურველი წვის შედეგად გამოიყოფა. ატმოსფერულ ჰაერში ეს გაზი ხვდება ავტომანქანების გამონაბოლქვებიდამ, მეტალურგიული და მძიმე მრეწველობის სხვადასხვა დარგებიდან, ნახშირისა და ტყის ხანძრების შედეგად, მისი არსებობა საშიშია ატმოსფეროში, რადგან იგი მოქმედებს ადამიანის ნერვულ სისტემაზე,იწვევს სისხლში ჰემოგლობინთან ჩანაცვლებას, ასევე შეიძლება გამოიწვიოს ინტოქსიკაცია ბავშვებში. ასევე იწვევს თავის ტკივილის, მენტალური ცნობიერების დაქვეითებას, გულის შეტევას, გულსისხლძარღვთა დაავადებებს, ნაყოფის განვითარების შეფერხებას, ხოლო ძალიან მაღალი კონცენტრაციის შემთხვევაში სიკვდილი. ატმოსფერულ ჰაერში ნახშირჟანგის ძალიან მაღალი კონცენტრაციები პრაქტიკულად ვერ მყარდება. იგი ძლიერი საწამლავია. ნახშირჟანგს აქვს უნარი ოქსიდჰემოგლობინიდან გამოდევნოს ჟანგბადი და წარმოქმნას კაბოქსიჰემოგლობინი, რაც იწვევს ორგანიზმში ჟანგბადის მიმოცვლის მოშლას. შენობაში მისი დასაშვები კონცენტრაციაა 0,02 მგ/ლ.
გოგირდის ოქსიდები SO– მათი მაღალი შემცველობაა ქვანახშირსა და ნავთობში. ისინი უფერო, მწვავე სუნის გაზებია და ხასიათდებიან შხამიანი მოქმედებით. იწვევენ სასუნთქი გაზების კატარს, ფილტვების ემფიზემას, გასტრიტს, ტოქსიკურად მოქმედებს მცენარეებზე, მათში არღვევს მიმდინარე ფოტოსინთეზის პროცესს, მონაწილეპობს ტოქსიკური ნისლებისა და მჟავე წვიმების წარმოქმნაში.
გოგირდის ოქსიდი (IV) ძალიან ხსნადია წყალში (40 ტომი SO 2 იხსნება 1 მოცულობაში 20 ° C ტემპერატურაზე). ამ შემთხვევაში, გოგირდის მჟავა არსებობს მხოლოდ წყალხსნარში:
SO 2 + H 2 O “H 2 SO 3
რეაქცია შექცევადია. წყალხსნარში გოგირდის ოქსიდი (IV) და გოგირდის მჟავა ქიმიურ წონასწორობაშია, რომელიც შეიძლება გადაადგილდეს. H 2 SO 3 შებოჭვისას (მჟავას ნეიტრალიზაცია)
აზოტის ოქსიდები NOx – უფერო, უსუნო, მომწავლელი გაზებია, მათი წარმომშობი გზაა სამრეწველო ღუმელებში მიმდინარე წვის პროცესები, ავტოტრანსპორტის გამონაბოლქვი, ასაფეთქებელ ნივთიერებათა და სასუქების წარმოება. ისინი მონაწილეობენ ფოტოქიმიური სმოგისა და მჟავური წვიმების წარმოქმნაში.
ისინი არსებითად აირული არაორგანული ნაერთებია, რომლებიც შეიცავს კავშირებს აზოტისა და ჟანგბადის ატომებს შორის. მისი ჯგუფის ქიმიური ფორმულა არის NOx, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ ოქსიდებს აქვთ ჟანგბადის და აზოტის სხვადასხვა კოეფიციენტები.
ამასთან, ბუნებრივად NO წარმოიქმნება ფერმენტული რეაქციების და ელექტრული მოქმედების შედეგად ელექტრულ შტორმებში: N2(ზ) + O2(g) => 2NO (გ)
სხივების მაღალი ტემპერატურა არღვევს ენერგეტიკულ ბარიერს, რაც ხელს უშლის ამ რეაქციის ნორმალურ პირობებში წარმოქმნას. რა ენერგეტიკული ბარიერი? ეს შეიქმნა N≡N სამმაგი ბმით და ქმნის N მოლეკულას2 ინერტული აირი ატმოსფეროდან.
ნახშირორჟანგი CO2– უკანსკნელი 100 წლის განმავლობაში ნახშირორჟანგის რაოდენობა ატმოსფეროში 10% ით გაიზარდა. ვარაუდობენ, რომ მისი რაოდენობა ჰაერში 30% ით გაიზრდება. მისი რაოდენობის მატება არასასრუველია „სათბური ეფექტის“ ჩამოყალიბების თვალსაზრისით. CO2 ატმოსფეროს ბუნებრივი კომპონენტია, იგი აუცილებელია რიგი პროცესების წარმართვისათვის. მაგრამ მისი რაოდეონობის მატება უარყოფითად მოქმედებს სუნთქვის ცენტრზე, იწვევს კანისა და ლორწოვანი გარსების გაღიზიანებას. მისი რაოდენობის მომატება იწვევს ჰაერში იწვევს მიკროკლიმატური პირობების გაუარესებას, მსუბუქი იონების რაოდენობის შემცირებას, მიკროორგანიზმების რაოდენობის ზრდას ჰაერში.
„ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის (CO2) დონის გაზომვის ახალი მონაცემები მიუთითებს, რომ სითბოს ჩამჭერი ამ ქიმიური ნივთიერების დონემ რეკორდულ ნიშნულს მიაღწია, ისეთს, როგორიც მეცნიერებს ჯერ არ უნახავთ.
აშშ-ის ოკეანისა და ატმოსფეროს ეროვნული ადმინისტრაციის (NOAA) განცხადებით, 2021 წელს CO2-ის ყველაზე მაღალი ნიშნული მაისში დაფიქსირდა; საშუალო კონცენტრაცია შეადგენდა 419,13 ნაწილს მილიონზე (ppm).
„ყოველწლიურად ატმოსფეროს დაახლოებით 40 მილიარდ ტონა ნახშირორჟანგს ვმატებთ. თუ გვსურს, რომ თავიდან ავიცილოთ კლიმატის კატასტროფული ცვლილება, რაც შეიძლება მალე, უმაღლეს პრიორიტეტად უნდა დავისახოთCO2-ით დაბინძურების ნულამდე შემცირება“, — ამბობს NOAA-ს კლიმატური მეცნიერი პიტერ ტენსი.
გვიანდელ პლეისტოცენში ატმოსფეროში CO2-ის მაღალი დონით კონცენტრაცია ნიშნავს იმას, რომ მსოფლიო მაშინ ძლიერ განსხვავებული იყო, დაახლოებით 2-3 გრადუსით უფრო თბილი, ვიდრე ინდუსტრუამდელ პერიოდში.
ნახშირწყალბადები– გარემოს საკმაოდ საშიშ და ძლიერ დამაბინძურებელს წარმოადგენს. აღსანიშნავია პოლიციკლური ნახშირწყალბადებიდან -3,4 ბენზინპირენი, რომელსაც მკვეთრად გამოხატული კანცეროგენული თვისებები აქვს. ბენზინპირენს შეიცავს შიგაწვის ძრავის გამონაბოლქვი, ნახშირის წვის პროდუქტები, ნავთობპროდუქტები და საწვავი ფიქლები. მისი კარცეროგენული თვისებები ძლიერდება სხვა ქიმიურ შენაერთებთან, ჭვარლტთან, ზეთებთან ურთიერთქმედებისას. ადამიანში იწვევს კანის ფილტვების, შარდის ბუშტის სიმსივნეს.
ნახშირწყალბადები ბუნებაში ფართოდაა გავრცელებული. ნახშირწყალბადებისაგან შედგება ისეთი წიაღისეული როგორიცაა ნავთობი, ბუნებრივი აირი, ასფალტი და ა.შ.
ნახშირწყალბადები ყველაზე უფრო გავრცელებული და ხელმისაწვდომი ენერგიის წყაროა, ამიტომ ნახშირწყალბადები ფართოდ გამოიყენება საწვავად.
მათ ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვთ ქიმიურ მრეწველობაშიც, რადგანაც მრავალი ქიმიური ნაწარმის საწყის ნედლეულად გამოიყენებიან.
ჰაერის დაბინძურება დამოკიდებულია წლის სეზონზე, გარემოს ტემპერატურაზე, დღისა და ღამის საათზებზე, ქარის მიმართულების სიმძლავრზე და ა.შ.
ყველაზე ნაკლებად ჰაერის დაბინძურება ხდება თბილ ამინდში-დღისით, ხოლო მაქსიმალურად დილით. ჰაერი შედარებით სუფთაა ზაფხულში, ხოლო ზამთარში უფრო დაბინძურებული ჭვარტლითა და ბოლით.
გამოყენებული ლიტერატურა:
გარემოს გაჭუჭყიანების წყაროები და მათი ლიკვიდაციის ტექნიკური ღონისძიებები
ატმოსფეროს ზოგიერთი გამაბინძურებელი აირის ტექნიკური დახასიათება
სამრეწველო საწარმოთა კანალიზება