გარემოს დაბინძურების პრობლემა ახალი არ არის. ჯერ კიდევ მე-13 საუკუნეში ლონდონში ბინების გასათბობად ქვანახშირის გამოყენებისათვის მკაცრად სჯიდნენ. მოსახლეობის ზრდასთან ერთად საკითხი უფრო გამწვავდა, ინდუსტრიალიზაციის ეპოქაში კი გლობალური ხასიათი მიიღო. “სადაც ბოლია, იქ ფულია” – სწორი გამონათქვამი იყო, მაგრამ სამეცნიერო-ტექნიკურმა პროგრესმა სიკეთესთან ერთად ბევრი პრობლემაც წარმოშვა. დღეისათვის მნიშვნელოვნად არის დაბინძურებული ატმოსფერო, შიგა წყლები, ოკეანე და ნიადაგები. ადამიანის ინტენსიური, ზოგჯერ კი წინდაუხედავი საქმიანობის შედეგად ირღვევა ბუნებაში ჩამოყალიბებული წონასწო-რული პროცესები, ხდება ნახშირბადის მიმოქცევის ანთროპოგენური დეფორმაცია, რასაც უკვე მოჰყვა კლიმატის შეცვლა. 2000 წელს ჩატარებული გამოკითხვის შედეგები.
2000 წელს ჩატარებული გამოკითხვის შედეგებით სწორედ კლიმატის მოსალოდნელი შეცვლა ითვლება მთავარ გლობალურ პრობლემად.
გარემოს დაბინძურებით გამოწვეული მატერიალური თუ სოციალური ზარალის გათვლა ძნელია. არაპირდაპირი გზით მათი შეფასება შეიძლება სახელმწიფოს მიერ გარემოს დაცვისათვის გაღებული თანხებით.
გარემოს ანთროპოგენური დაბინძურების კიდევ ერთი სოციალური ასპექტი: ყველა ჩვენგანი გავლენას ახდენს გარემოზე და პირიქით, მაგრამ მდიდარი ფენის გავლენა შეუდარებლად დიდია. მეორე მხრივ სოციალურად გაჭირვებულები, როგორც წესი, გარემოს დაბინძურების უარყოფითი შედეგებით მეტად ზარალდებიან.
გარემოს დაბინძურების ხარისხისა და შექმნილი ვითარების საშიშროების ობიექტური შეფასების მიზნით შემოღებულია ცნება ზღვრულად დასაშვები კონცენტრაციების (ზდკ) შესახებ. ზდკ მავნე, ტოქსიკური და არაესთეთიკური ნივთიერების მაქსიმალური კონცენტრაციაა ამა თუ იმ ობიექტში, რომელიც უვნებელია ცოცხალი ორგანიზმისათვის და არ ქმნის დისკომფორტს. თანამედროვე მოთხოვნით ზდკ ტოლმა (მით უმეტეს ნაკლებმა) რაოდენობა ნივთიერებამ შორეულ მომავალშიც კი არ უნდა გამოიწვიოს რაიმე დაავადება, პათოლოგიური თუ გენეტიკური ცვლილება ორგანიზმში. ნორმირებული ნივთიერებების დადგენა მედიცინის ერთ-ერთი რთული და შრომატევადი დარგია. ამჟამად მრეწველობაში, სოფლის მეურნეობაში და ადამიანის პრაქტიკული საქმიანობის სხვა დარგებში ათასობით მავნე ნივთიერებაა გამოყენებული. მარტო ქიმიური მრეწველობა 120 000-მდე ნივთიერებას ამზადებს. მათი ასორტიმენტი ყოველწლიურად ივსება ახალი, ზოგჯერ უცნობი ბუნების მქონე ნივ- თიერებებით. თითოეული მათგანისათვის დასადგენია ზდკ ჰაერში, წყლებში, ნიიადაგში, ზოგჯერ საკვებშიც. ამასთან საჭიროა ვიცოდეთ ერთჯერადი მაქსიმალური და საშუალი დღე-ღამური დასაშვები კონცენტრაციები სამუშაო და საცხოვრებელი ზონებისათვის ცალ-ცალკე. ერთი ნივთიერების ზდკ დადგენა რაიმე ობიექტში რამდენიმე ათასი დოლარი ჯდება. ამიტომ გასაგებია თუ ჯერ კიდევ რატომ არ არის განსაზღვრული ზდკ პრაქტიკაში გამოყენებული ნივთიერებების დიდი ნაწილისათვის.
საქართველოში მანქანების რიცხვი 330 ათასს აჭარბებს, რომელთა უმრავლესობა გაუმართავია. ეკოლოგიურმა პრობლემებმა, რომლებიც შეიქმნა ძველი მანქანების მასობრივი მიგრაციით დასავლეთ ევროპიდან აღმოსავლეთ ევროპაში, საქართველოც მოიცვა.
ერთი მანქანა წელიწადში საშუალოდ 4 ტ ჟანგბადს ხარჯავს და ატმოსფეროში გამოყოფს 800-900 კგ CO, 30-40 კგ NOx, 150-200 კგ ჰალოგენნაწარმებს, ალდეჰიდებსა და სხვა ნორმირებულ ნივთიერებებს. დღეისათვის ავტოტრანსპორტზე მოდის ატმოსფეროში მოხვედრილი ტყვიის 90-98 %, CO 65-70 %, NOx 30-45 %, CxHy 60-75 %. ავტოტრანსპორტთან დაკავშირებული პრობლემები მარტო გამონაბოლქვი აირებით არ შემოიფარგლება. გარემოს დაბინძურების მძლავრი წყაროებია ავტოსამრეცხაოები, ბენზინგასამართი სადგურები, ავტოფარეხები და სარემონტო სადგურები. ამჟამად მსოფლიოსი 500 მლნ მეტი ავტომანქანაა. ვარაუდობენ, რომ ახლო მომა-ვალში მათი რაოდენობა გაორმაგდება განვითარებადი ქვეყნების ხარჯზე. ცენტრალურ აზიაში 1000 მოსახლეზე 55 ავტომანქანაა, აღმოსავლეთ ევროპაში – 131, დასავ-ლეთ ევროპაში – 493, აშშ (სადაც ერთ სულზე წლიურად 1600 ლ ბენზინი იხარჯება) კიდევ უფრო მეტი. საქართველოში მათი რიცხვი 330 ათასს აჭარბებს, რომელთა უმრავლესობა გაუმართავია. ეკოლოგიურმა პრობლემებმა, რომლებიც შეიქმნა ძველი მანქანების მასობრივი მიგრაციით დასავლეთ ევროპიდან აღმოსავლეთ ევროპაში, საქართველოც მოიცვა.
გარემოში ტექნოგენური ნივთიერებების ემისიის უმძლავრესი წყაროა მრეწველობა, რომელიც გამოირჩევა მასშტაბურობით, გამონაბოლქვი აირებისა და ჩამდინარე წყლების ნაირფეროვნებით და სიუხვით. გარემოს დაბინძურების წყაროები ერთმანეთთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული. მრეწველობის ან სოფლის მეურნეობის განვითარება შეუძლებელია ენერგეტიკის, ან ტრანსპორტის გარეშე და პირიქით. ადამიანის პრაქტიკული საქმიანობის ერთ-ერთი სფეროა სამთო-მომპოვებელი წარმოება. მოპოვებული წიაღისეულის რაოდენობა ხშირად ბევრად მეტია, ვიდრე ბუნებრივ მიმოქცევაშია.
ნედლეულის მოპოვების პროცესში (გაnსაკუთრებით ღია კარიერების გამოყენებით) მნიშვნელოვნად ზიანდება გარემო. მაგალითად ჭიათურისა და მადნეულის შემოგარენი გამოდგება. ეკოლოგიური გართულების მიზეზია აგრეთვე მაღაროს წყლები და მადანსაცავები. რაჭის დარიშხანის სულფიდური მადნების მაღაროს წყლებში დარიშხანის კონცენტრაცია 0,5-1,0 მგ/ლ-ია, მადნის ნარეცხ წყლებში კი 8-10 მგ/ლ. მადნეულის კარიერის წყლები 40-50 მგ/ლ-დე სპილენძს და თუთიას შეიცავენ, მაღალია მათი მჟავიანობაც. გაზრდილი მჟავიანობით გამოირჩევა ქვანახშირის მაღაროს წყლებიც. მდინარეების დაბინძურების მძლავრი წყაროა მადნების გამამდიდრებელი ფაბრიკების ჩამდინარე წყლები. მდინარე ყვირილა ამის “კარგი” მაგალითი იყო.
მრეწველობის დარგებიდან გარემოზე ზემოქმედების მასშტაბებით გამოირჩევა მეტალურგია. 1 ტ ფოლადის მიღებისას წარმოიქმნება 128 კგ მტვერი, 73 კგ SO2, 146 კგ CO და სხვა. აქედან გაწმენდის შემდეგ ატმოსფეროში მაინც ხვდება 5-10 კგ მტვერი, 24 კგ SO2 და 146 კგ CO.
თუჯისა და ფოლადის წარმოების ციკლში, ეკოლოგიური თვალსაზრისით, ყველაზე მავნეა აგლომერაციის და კოქსის საამქროები. პირველზე მოდის გამოყოფილი მტვრის 34, SO2 83 და CO 63 %. CO-ს მძლავრი გენერატორია ბრძმედი, რომლის გამონაბოლქვ აირებში მისი შემცველობა 30-45%-ია. კოქსის საამქროს ფუნქციონირებისას ატმოსფეროში ხვდება დიდი რაო-დენობა NH3, H2S, SO2 , ფენოლი, პირიდინი და სხვა ნივთიერებები, მათ შორის 3,4-ბენზპირენი.
ფერადი მეტალურგია SO2-ის ერთ-ერთი მძლავრო წყაროა, რადგან ფერადი ლითონები ბუნებაში ძირითადად სულფიდების (კრიალები) სახით გვხვდება. მძიმე ლითონების ფართო სპექტრი და მაღალი კონცენტრაციები, ჩვეულებრივ, დამახასიათებელია ამ პორფილის საწარმოების ჩამდინარე წყლებისათვის.
გასული საუკუნის ბოლოს ქიმიური მრეწველობა ასი ათასზე მეტ ნივთიერებას ამზადებდა, რომელთა უმრავლესობა გამოირჩევა მაღალი ტოქსიკურობით. ამიტომ მა-თი ემისია გარემოში მძიმე შედეგებით მთავრდება. მოვიყვანთ მხოლოდ ერთ მაგა-ლითს. გასული საუკენის ორმოცდაათიან წლებში იაპონიაში მინამიტას ყურის მცხოვრებ მეთევზეთა შორის უცნაური დაავადებით რამდენიმე ათეული ადამიანი დაიღუპა. ტრაგედიის მიზეზი აღმოჩნდა ძმრის ალდეჰიდის საწარმოს ვერცხლის-წყლით დაბინძურებული ჩამდინარე წყლები. დაავადება გამოწვეული იყო Hg2+-ის მაღალი შემცველობით მეთევზეთა კვების ძირითად რაციონში – მოლუსკებსა და თევზში.
ნაწყვეტი წიგნიდან: “გარემოს კონტროლი და ექსპერტიზა”