ილო ბეროშვლი თითქმის 8 წელი ცხოვრობდა მთათუშეთში, სოფელ ჩიღოში და იქ მასწავლებლად მუშაობდა. სწორედ იმ შტაბეჭდილებებით არის ნაკარნახევი მისი თუშური ციკლის ლექსები და მოთხრობები. გთავაზობთ ერთერთ მოთხრობას, რომელიც შეიძლება მკითხველს საინტერესოდ მოეჩვენოს.
ლეგათექიანი თუშები საჯარეს ბაასობდნენ. ქალები სპილენძის თუნგებით წყაროსკენ მიკისკისებდნენ. ეზოებში ახლად შემოსულ ნახირს კი დიაცები აბინავებდნენ. საღამო, როგორც მთაში იტყვიან, ის- ის იყო შემგლისფერდა, როცა ძველი ციხის ქონგურიდან ვიღაცამ გადმოიძახა: “ჰე, ჰეი! დართლოელებო, სმენა იყოს და გაგონება!”
ვაჟკაცებმა მყის შესწყვიტეს ბაასი, ქალებმა წყლით სავსე თუნგები მხრიდან ჩამოიღეს და გაჩერდნენ. დიაცებმაც მოატოვეს ძროხის წველა ახალი ამბის მოლოდინში.
ყველა გაილურსა. ქონგურზე შემდგარმა კაცმა გამოაცხადა ხვალ ფარსმაში ლუხუმ გაბიდაურს ომში დაღუპული ვაჟის ხარჯი და სადგინი აქვს და გთხოვათ ყველას, მომხედეთო. მოამბე დადუმდა, საჯარეს კი ბაასი კვლავ გაგრძელდა. გაბიდაურის დაკარგული ვაჟი გაიხსენეს. შეაქეს მისი მკლავღონიერება და გულმოდგინეობა, თავი ძირს დახარეს, სიკვდილისა და ომის სამდურავი თქვეს.
მოხუცებმა ლუხუმს საქციელი მოუწონეს, შვილს ძველებურ სადგინს უწყობსო. დედებმა დაკარგული დედა შეიბრალეს, შორიდან მიუტირეს, ზოგმა თავისიც გაიხსენა და თვალები ცრემლით დაენამათ. ქალწულებმა გაბიდაურის ვაჟის ნანდაურა-ბაკურთ თალიკო შეიბრალეს. სხვაზე გული აღარავისკენ მიუწევს, ლამის შინ შეაბერდეს ჯალაბსაო.
მოამბემ სოფელს ჭირის ამბავი აუწყა და სოფელიც სევდიანად აფუსფუსდა, საღამო ჩაკუმეტდა, ყველა შებინავდა. მთის პატარა მაშვრალმა სოფელმა მიიძინა. მე და ჩემი მასპინძელი ელიზბარი კი აივანზე ვისხედით და ვბაასობდით.
საგანგებო მივლინებით ვიყავ თუშეთში ჩასული. ვიწერდი ზეპირსიტყვიერების ნიმუშებს: თქმულებებს, ლეგენდებს. ახლაც ჩემს მასპინძელს სწორედ ამ საკითხებზე ვესაუბრებოდი, ამიტომ დიდად დავინტერესდი, თუ რას ნიშნავდა სადგინი. ჩემი მასპინძელი თუში იყო, ამავე სოფლის მასწავლებელი, თავისი ხალხის მოავკარგე, მოსიყვარულე და დაუზარელი მობაასე.
– სადგინი, – დაიწყო ელიზბარმა, – მიცვალებულის პატივსაცემად გამართული ცხენის დოღია, მაგრამ ყველა მიცვალებულს როდი უმართავენ ასეთ რამეს. ეს იმ შემთხვევაში ეწყობა, თუ სოფელს, ან საგვარეულოს სახელხმიანი ვაჟკაცი დააკლდება. ძველად ამ საქმეში ვერ ერეოდნენ ვერც წარმართული დროის ხატების მსახურნი ხევისბერები და ვერც ქრისტიანული ეკლესიის მღვდელ-დიაკვანნი. მას ხელმძღვანელობდნენ და ახლაც ხელმძღვანელობენ გლოვის მგოსნები, რომელსაც მოდალავეს ვეძახით.
გლოვის მგოსანი-მოდალავე ენაწყლიანად ჰყვება დაღუპული ვაჟკაცის დამსახურებას ხალხისა და სამშობლოს წინაშე. ეს მოთქმა მიმდინარეობს გარკვეული ჰანგის ფონზე. თუ თქვენ ეს გაინტერესებთ, ხვალ ფარსმაში წავიდეთ და თქვენი თვალით იხილავთ ყოველივეს. ისე კი, ვფიქრობ, დალაობა რაინდულად დაღუპული ვაჟკაცის დატირება უფროა, ვიდრე რელიგიური რიტუალი.
– ძალიან დაგიმადლებ, ჩემო ელიზბარ, თუკი ხვალ დამასწრებ და დალაობას მაჩვენებ.
– დიდი სიამოვნებით, გაბიდაური ჩვენი ნათესავია და აუცილებელიცაა ჩემი იქ წასვლა.
– დაუპატიჟებელი და უცხო კაცის სტუმრობა უხერხული ხომ არ იქნება?
– როგორ გეკადრებათ! პირიქით, ეგ ნუ გეფიქრებათ, ჩემთან იქნებოთ, უხერხული მდგომარეობა არსად შეგვექმნება.
რადგან მინდოდა ყველა წეს-ჩვეულება თავიდან ბოლომდე ჩემი თვალით მენახა და ამეწერა, ამიტომ მეორე დღეს მე და ელიზბარი ადრიან ავედით ფარსმაში.
ივნისის უღრუბლო დღე იდგა, გაბიდაურთა ეზოში გამოასვენეს დაკარგული მეომრის ფლასი. ძირს დაფენილ საგებელზე გარდაცვლილი ვაჟკაცის ჩოხა, ქამარ-ხანჯალი, ქუდი და სხვა სამოსი ისე გააწყვეს, კაცს ეგონებოდა, ნამდვილი მიცვალებული წევსო. საგებელს გარს შემოუსხდნენ მოტირალნი. ჭირისუფალთა მოთქმა და ზარი ცრემლად ადნობდა დიდსა და პატარას.
მე და ელიზბარი სახლის კუთხეში გავჩერდით, მოტირალებთან ახლოს. მინდოდა ზარის დროს ნათქვამი ზოგი რამ ჩამეწერა. მათ კილოკავს შეუჩვეველი ვიყავი და ამიტომ ყურს ყველა სიტყვა ვერ სწვდებოდა. სამაგიეროდ ელიზბარს არაფერი ეპარებოდა, მათ ნათქვამს მითარგმნიდა თითქმის და ისე მკარნახობდა. მე კი ვეხვეწებოდი იგივე სიტყვები ჩაეწერინებინა ჩემთვის, რასაც ისინი ხმარობდნენ.
– აი, ახლა რომ წამოიწყო ტირილი, ის დედაა მიცვალებულისა, ყური ვუგდოთ, – მითხრა ელიზბარმა.
– ცხენს შეუმჯდარო,
ნაბადნამიანო,
სწორში გაუსვლელო,
დედა მოგიკვდეს, დედაი, შვილო,
ნეტავ ვიცოდე, სადა ხარ…
ქარს გამოვყვებოდი, ნისლს გამოვყვებოდი,
მუხლჩაუხრელად ვივლიდი შენსა სამარემდე.
ეგებ სამშობლოსათვის განწირულს
სამშობლოს მიწის მტვერიც დაგენატრა,
ეგებ ყვავ-ყორანმა ამოგიღამა
დედისგან დაუკოცნელი შავი თვალები.
დედა მოგიკვდეს, შვილო, დედაი…
მოთქვამდა გულდამდუღრებული დედა. დანარჩენნი ჯერ ჩუმად ქვითინებდნენ, მაგრამ როცა დედამ მოთქმა გაათავა, ყველა ხმამაღლა აქვითინდა.
საიდანღაც მხედრებმა ოცამდე ლამაზად დარახტული ცხენი გამოიყვანეს. ახალგაზრდები ძლივს იკავებდნენ ახლად ასხლეტილ იაბოებს და აჯილღებს. ხვივოდნენ, ყალყზე დგებოდნენ, ლაგამებს ხრავდნენ და პირიდან ქაფი გადმოსდიოდათ. აჯილღები ერთმანეთს ეტოტებოდნენ, ტორით მიწასა ღარავდნენ.
ერთი ლურჯი, ხშირ-ძუაფაფარიანი ცხენი ახოვან, პირბადრ მოხუცს მიჰგვარეს. თუში სწრაფად მოევლო ზურგზე და უკვე გასაფრენად გამზადებული აჯილღა მარჯვედ მოქაჩა სადავეებით. ცხენი ჯერ ერთ ადგილზე დაბზრიალდა ჯარასავით, მერე შეჩერდა, თავი ასწია, ცხვირის ნესტოები დაებერა, თვალი მიმოავლო ირგვლივ და რაღაც შემაზრზენად დაიხვივლა. ზოგიერთმა ცხენმა მას ხვიხვინითვე უპასუხა. ყველანი ამხედრდნენ და ამ მოხუცს ცხენდაცხენ მიჰყვნენ, მერე ცხენდაცხენვე შემოერტყნენ იმ ადგილს, სადაც მოტირალნი მოთქვამდნენ.
– აი, ეგაა მოდალავე, – მითხრა ელიზბარმა და ხელით მანიშნა ლურჯცხენიან მხედარზე.
მხედრების გამოჩენისთანავე ქალებმა მოთქმა და ზარი შეწყვიტეს, მაგრამ ადგილიდან ერთიც არ დაიძრულა. ცოტა არ იყოს, შევკრთი. ვიფიქრე, ეს გაფითრებული ცხენები რომ დაფრთხნენ, სულ გადაგვქელავენ მოტირალსაც და სხვებსაც -მეთქი. მართლაცდა ვერ ისვენებდნენ გარსაკრავებსა და ლაგამებს გადაჩვეულნი. ჩოჩქოლებდნენ, ნალიანი ტორებით ტინებზე ცეცხლს აკვესებდნენ. მაგრამ მოხუცმა წამოიწყო თუ არა: “დალა თქვით, დალა, მხედრებო, ძნელია დალაობაო”,- ცხენები უცებ დაცხრნენ ამ უჩვეულო, რაღაც გულამდე ჩამწვდომი ჰანგის გაგონებისთანავე. ჯერ გარინდნენ, მერე აბდღვრიალებული თვალები თითქოს მოჭუტეს, აცქვეტილი ყურები ძირს დაუშვეს და ნელ-ნელა თავები დაღუნეს.
დალაობა გრძელდებოდა. ეს ლაღი პირუტყვები თანდათან თვინიერდებოდნენ და ბოლოს ისინიც მგლოვიარეებს დაემსგავსნენ, სადავის მოზიდვა არც ერთ მხედარს აღარ სჭირდებოდა, ლაგამის ტოტები უნაგირის ტახტზე იყო დაკიდებული. შეძლებისამებრ ვინიშნავდი მის სიტყვებს. გლოვის მგოსანი მოდალავე კი მოთქვამდა:
გამრიგე თუშეთისაო, ხმლიანო სახელიანო…
– აღარ გვყავს გაბიდაური – მთები მთებს გასძახიანო,
დალა თქვით, დალა, მხედრებო, ძნელი არს დალაობაო.
ქისტნი გიკითხვენ ქისტეთსა, კახნი კახეთში გელიან.
ობოლთა ჩრდილო, იმედო, ზეცას ნათელი გფენია.
ძნელი არს დალაობაო, ძნელია… დალაჰე…
ეგ შენი დედა ბეჩავი სანთლებურ ჩამოდნებაო,
ეგ შენი დაი საბრალო სუროსებრ ექანებაო,
ცა, ვარსკვლავებით აღვსილი, ღრუბლებით ითალხებაო,
ძნელი არს დალაობაო, დალაჰე…
ბოლოს ისე მომაჯადოვა და ფეხებამდე შემაჟრჟოლა ამ ვაჟკაცების გლოვის ბუბუნმა, რომ ტექსტის ჩაწერაზე ხელი ავიღე. გადავწყვიტე ცალკე შევხვედროდი მოხუც მოდალავეს და გულდამშვიდებით ჩამეწერა ამ საგლოვო მოთქმის სრული ტექსტი.
მარტო მე კი არა, ეტყობოდა, ყველა დამსწრესა და მსმენელს ჟრჟოლა უვლიდა. ქალები უსიტყვოდ ქვითინებდნენ, ვაჟკაცები კი ერთმანეთს პირს არიდებდნენ და ცრემლით დანამულ თვალებს ფარულად იმშრალებდნენ. ეხათრებოდათ მთიელებს ცრემლის სახალხოდ გამოჩენის, გრძნობა შეუკავებლობის.
თვით ცხენებიც კი, რომლებიც წეღან ტორით მიწას ღადრიდნენ,. ახლა უკვე მოქანცულები და მოთენთილები იდგნენ. ეს იყო დიდი მწუხარების გრძნობა გლოვის მგოსნის მიერ ისე ღრმად განცდილი , რომ თვით პირუტყვთაც კი აგრძნობინა ადამიანთა დამწუხრებული გულისთქმა.
დამთავრდა დალაობა, მოდალავე დაქვეითდა და თავისი საფერხე იქვე მდგონ ყმაწვილს გადასცა.
– ცხენებს ახლა სადოღედ ამზადებდენ, – მითხრა ელიზბარმა, – ხომ ხედავ, იმ მაღალ ვაკე გორს! მაგას საალმე ჰქვია, ალბათ ატყობ ალამი რომ ფრიალებს, მასთან უნდა მივიდნენ ჭალიდან გამოქცეული ცხენები. ეგ ალამი ყველაზე რჩეული მხედრის ხვედრია. სხვათაც დააჯილდოებენ დამსახურებისამებრ, ყველაზე ჩამორჩენილს კი ქვამარილს მიართმევენ..
– ვიდრე დოღი დაიწყებოდეს, მოდი, მოდალავეს შემახვედრე, ტექსტი დაწვრილებით მინდა ჩავიწერო…
– დიდი სიამოვნებით, მაგაზე ლეგა ალდაურისძე უარს არ გეტყვის, დარბაისელი მხცოვანია, ავკარგიანი, თუშების ჭირისა და ლხინის მოთავე, ყველას დამრიგებელი, უებრო სარქალი და დიდად სტუმართმოყვარე. კლდესავით უდრეკი კაცია და ბავშვივით მიამიტი… თანაც იცოდე, უკანასკნელი მოდალავეა… მაგის შემცვლელი აღარავინა ჩანს.
– ჰოო! – გავასავსავე ხელები, – შემთხვევა ხელიდან არ გავუშვათ, თორემ საშვილიშვილოდ დავკარგავთ დალაობის საინტერესო ტექსტს.
საუბრით მივუახლოვდით მოხუცებს, რომელნიც ხავსიანი ციხის ძირას ვეება ლოდებზე ისხდნენ და, როგორც გლოვის დღეს სჩვევია, შუბლღრუბლიანნი ბაასობდნენ. როგორც კი მივუახლოვდით, მარტო ახალგაზრდანი კი არა, ხნიერნიც ფეხზე წამოიმართნენ. ყველა სათითაოდ მოგვესალმა.
– დაბრძანდით, სტუმარო, – თითქმის ერთდროულად მომმართა რამდენიმე კაცმა, თვით ლეგამ კი თავკაცის საჯდომი ლოდი შემომთავაზა. მე, რა თქმა უნდა, ვითაკილე მის ადგილზე დაჯდომა, უკან დავიწიე და მადლობა გადავუხადე.
– დღეს შენ სტუმარი ხარ და ვიდრე არ დაჯდები, მუხლს არავინ ჩახრის, ნუ შეაწუხებ მოხუცებს – გადმომილაპარაკა მასპინძელმა. დავემორჩილე მთიელთ თავაზს და ბრტყელ ლოდზე მოვკალათდი. დანარჩენებიც ჩამოსხდნენ და შეუმჩნევლად, ცნობისმოყვარეობით მიცქეროდნენ.
ერთ წუთს დუმილი ჩამოვარდა…
– სადაური ხარ, ძმისწულო? – მკითხა ლეგამ და თან ჩიბუხიდან შესრუტული ბოლი ხეობიდაბ ამოსული ნისლივით ამოუშვა პირიდან.
– თბილისელი ვარ.
– ჩემი სტუმარია, დედის ძმავ, – გაეპასუხა ელიზბარი.
– კეთილი და პატიოსანი, სწავლული კაცი იქნება.
– მეცნიერია, მეცნიერი, – სიამაყით წარმოთქვა ჩემმა მასპინძელმა.
– რის მეცნიერია? – შეეკითხა ლეგა ელიზბარს და ახლა უკვე დაურიდებელი ცნობისმოყვარეობით შემომაშტერდა ყველა.
– ექიმი იქნება, ალბათ.
– არა, ექიმი არა. ძველ ხალხურ ლექსებს, ზღაპრებს, თქმულებებს სწავლობს, ახლაც ამიტომაა ჩვენთან ჩამოსული, რომ ჩვენებური ლექს-ანდაზები ჩაწეროს.
– ეხ, შვილო, ლექსებისა და ზღაპრების მადევარი კაცი რა მეცნიერებას გაგვიწევს, მეზღაპრეობა რომ მეცნიერება იყოს, იმდენი ლექსი და ზღაპარი ვიცი, რომ ბრძენი ვიქნებოდი და არა ერთი ვინმე მეცხვარე თუში.
ელიზბარს ვერ გამოადგა საამაყო სტუმარი.
– ბიძაჩემო, – მივმართე ლეგას, – თქვენ ცამდე მართალი ბრძანდებით, ელიზბარმა გაიმასხრა, მე არავითარი მეცნიერი არა ვარ, ისე კი ნამდვილად მინდა თქვენებური წეს- ჩვევანი ჩავიწერო, თუნდაც დღევანდელი დალაობა, დრო გადის და თანდათან ყოველივე დავიწყებას ეძლევა. აი, თქვენს გარდა კიდევ ვინ იცის თუშეთში დალაობა?
– ვიღას ეცოდინება. მიცვალებულის დადალავება ლამის სულ დაივიწყონ. ლუხუმი ძველი თუშია და შვილიც ძველებურად გააპატიოსნა, თორემ მეორე წელიწადია სადგინი აღარავის გაუმართავს მიცვალებულისათვის…
– აი, სწორედ ამის გამო გვინდა ჩავიწეროთ, რათა ჩვენი წინაპართა ზნე-ჩვევა დავიწყებას არ მიეცეს. ყოველ ლექსში, ანდაზაში, ზღაპარში სიბრძნის თესლია ჩამარხული, მეც სწორედ ხალხური სიბრძნის მარცვალს დავეძებ.
ლეგას სახიდან თანდათან გადასცილდა წეღანდელი ირონიული ღიმილი. თვალებმოწურვით შემომცქეროდა.
მოხუცთ ეამათ მამა-პაპათა ჩვევების კეთილად ხსენება და გამოსარჩლება.
– ჩემი ნათქვამი სიტყვები არ გეწყინოს შვილო, გეტყობა კაი დედის გაზრდილი ხარ, კაი სიტყვა-პასუხი გცოდნია. დღეგრძელ იყავ, – დამლოცა გლოვის მგოსანმა.
– თუ არ შეწუხდებით, ძალიანა გთხოვთ, დალაობის დროს რა სიტყვებსაც ამბობთ, ისინი ჩამაწერინოთ.
მოხუცი შეგოყმანდა. თეთრი თმით დაფარული თავი ძირს დახარა, ახალუხის ჯიბიდან ცხვირსახოცი ამოიღო, ოფლიანი შუბლი შეიმშრალა, ჩიბუხი გააბოლა და დარცხვენით მითხრა:
– შვილო, სტუმარი ხარ და ამისთანა უბრალო რამეზე როგორ გაგაწბილებდი, რომ დალაობის დროს წინასწარ ნასწავლ სიტყვებს ვამბობდე, როგორც სიმღერას. იმ დროს რაც მიცვალებულის ღირსება-ვაჟკაცობას შეჰფერის და რასაც გული მკარნახობს, იმას ვამბობ. მრავალი ვაჟკაცი დამიდალავებია და სად რას ვამბობდი, ახლა სად შევკონო, რა გითხრა?
– მაშ, სხვა მიცვალებულის მოდალავედ რომ მიგიწვიონ იქ სხვა სიტყვებს იტყვი?
– რა თქმა უნდა, ყველა კაცი ერთი ღირსებისა ხომ არ არის?!
– ვთქვათ, მიცვალებულს არ იცნობდი, მაშინ რას იტყვი?
– არაფერს, არ წავალ მოდალავედ.
– თუ კაცი სიცოცხლეში უღირსი იყო, სოფელსა და ხალხში აუგად სახსენებელი, მაშინ რას იზამ? მიცვალებულს აუგად ხომ ვერ მოიხსენიებ?
– ასეთი კაცის გაპატიოსნება არც ღირს, მაგრამ თუ მიმიწვიეს, უღირსს ღირსეულად მაინც ვერ ვახსენებ, ვიტყვი მწარე წუთისოფლის სამდურავს სიკვდილის გაჩენისთვის, ვიტყვი იმას, რომ სიკვდილი ისეთი საზარლობაა, რომ თვით უკეთურიც დასანანია მის ბრჭყალებში ჩავარდნილი, და კიდევ …. რა ვიცი რას ვიტყვი, წინასწარ როგორ ვთქვა! ყველაფერი მაშინ მაგონდება, როცა ცხენზე ამხედრებული გარდაცვლილის საზარლობაზე რომ ვფიქრდები, ჯერ შეციებულივით შემაჟრიალებს და მერე სიტყვები ჩემს უნებურად მოზღვავდებიან.
– ცხენები გამოჩნდნენ, ცხენები! – წამოიძახა ვიღაცამ და დიდი და პატარა დოღის საცქერლად გამოიფინა, მოხუცებიც წამოიშალნენ.
დაბლა ჭალიდან წვრილ ბილიკზე მოთარეშობდნენ ნამთევი იაბოები. მხედრები ამხნევებდნენ ცხენებს. თეთრტარა მათრახები ჰაერში წიოდნენ. ლეგუშაიძის თეთრონს უთურგაულის წითლა წამოეწია. წითლას თორღვაიძის საღარი. ისევ თეთრონი მოქრის წინ, ახლა პირიქითელ ბაკურაძის ყორნისფერმა იაბომ შემოუტიათ, წითლას მხედარი მოსახვევში ჩამოვარდა, ცხენი მაინც არ შეჩერდა და უმხედროდ შეჭენდა საალმე გორისკენ.
– ტიალმა იცის თავის გზა-კვალი! – ჩაილაპარაკეს მოხუცებმა წითლას მისამართით. – უთურგულის წითლა მრავალ დოღშია ნაცადი, ათი ალამი აქვს აღებული.
– მართალია, მაგრამ მაგ ბაკურაიძის კოჭდაბალ იაბოს მუხლად ძნელად გაჰყვება ცხენი.
– აგე, თორღრვაიძის საღარმა ამოანათა თეთრი შუბლი, ალამთან კი ბაკურაიძის შავრა მივიდა პირველი, მას დანარჩენები მიჰყვნენ. ლეგუშაიძის თეთრონს კი, რომელიც ყველაზე წინ გამოჩნდა, მუხლის ძალა შემოაკლდა, აღმართს სიფიცხით მალე შეეღალა და ბოლოს მივიდა ალამთან ოფლად გაღვარული.
– მხედარიც ტყუის, მხედარიც, ცხენი უცბად არ უნდა შეღალოს, – ესარჩლებოდნენ დაღლილ თეთრონს და ისიც თითქოს გრძნობს მარცხსო, დაღონებული ნელი ნაბიჯით, ყურებდაშვებული მისდევდა პატრონს.
მოწინავეს ალამი არგუნეს, დანარჩენებს ჭედილები და თოხლები დაუთითოეს. დაუსაჩუქრებლად არც ერთი ცხენი და მხედარი არ დატოვეს, ჯილდო დამსახურებისამებრ ნაწილდებოდა. ამ საქმეს სათავეში ისევ ჩვენი მოხუცი ლეგა ჩაუყენეს.
– შენზე სწორი სიტყვისა და საქმის კაცს ჩვენ სხვას ვერვის ვნახავთო, – უთხრეს ლეგას და ისიც დათანხმდა. ყველას თავისი მიუზღო.
– ცხენების ჭენება დღეობაში გამიგია, მიცვალებულის საპატივსაცემოდ რა მიზნით ეწყობა დოღი? – ვკითხე ლეგას, როცა საჩუქრების გადანაწილებას მორჩა და კვლავ ბებერი ციხის ძირს რუხ ლოდებზე ჩამოვსხედით.
– ძველი წესია, შვილო, ჩვენც, ვინც ძველები ვართ, ამ წესს მივდევთ. გვარსა და სოფელს კარგი ყმა რომ მოაკლდება, ხომ უნდა შეივსოს ეს დანაკლისი. ასეთი თავკაცის, კარგი მხედრის გამოსაცნობად ვაწყობთ დოღს. მიცვალებულის დანატოვარს კი მისი სულის საცხონებლად ან რჩეულ მხედრებს ვაჟკაცობისდა მიხედვით ვუნაწილებთ. სოფელს რომ კაცი მოუკვდება, მტერი არ უნდა გალაღდეს, უნდა დაინახოს, რომ ისევაც იზრდებიან ახალუხალნი. ასეთი იყო ძველთაგანვე ამ წეს-ჩვევის მიზანი.
ის დღე იყო და კარი და ბანი აღარ დავუგდე ლეგას, ლხინსა და ჭირში არ ვცილდებოდი. მთაშიაც ვესტუმრე სამწყემსოში, მანაც მიმითვისა, მიმიტკბო, ხალისობდა ჩემთან ბაასს.
გავიდა ჩემი შვებულების დრო, დაილია ქაღალდი, დაშრა მელანი, დაშვრა კალამიც, მაგრამ მისი სიბრძნის სალაროს ბოლო არ უჩანდა. ეს კაცი ლექსების, თქმულებების, ლეგენდებისა და ზღაპრების უნაპირო ოკეანე იყო.
კაცი მგოსანი იყო და ლექსებს არ წერდა…
ბრძენი იყო და სარქალი ვარო, იკვეხნიდა.
მე კი მისი ნასუფრალით ვიკვებებოდი და თავი მომწონდა, როგორც ახალგაზრდა მეცნიერს.
განზრახული მქონდა მეორე გაზაფხულსაც ვწვეოდი ლეგა პაპას, მაგრამ ვაი, რომ პირველი და უკანასკნელი აღმოჩნდა ამ უკანასკნელ მოდალავესთან ჩემი შეხვედრა.
ერთ დღეს ჩემ თუშ მეგობარ ელიზბარისაგან სამწუხარო შინაარსის წერილი მივიღე: “ვიცი, გეწყინება ლეგა პაპა დაიღუპა, ამ ზამთარს შინ დარჩა, სამწყემსოში აღარ წავიდა, უსაქმოდ ყოფნა მოსწყინდა, ნადირობას აყოლებდა გულს, ჯიხვებს ადევნებულ მოხუცს უზარმაზარი ზვავი მოუსკდა და უფსკრულში ჩაინთქა. დღემდე ვერ გვიპოვნია. ყველას დამრიგებელი, მკვდრისა და ცოცხლის ლაზათის დამდევნებელი ასე დაუტირებლად და დაუდალავებლად გაგვცილდა სამარადჟამოდ. მას ალბათ თავისი საყვარელი მთები თუ დაიტირებენ. მათღა თუ ეხსომებათ დალაობა, თორემ ახლა ჩვენში კაცი აღარ მეგულება მისი მცოდნე…“
ავტორი: ილო ბეროშვილი