მზესთან ყველაზე ახლოს მდებარე პლანეტა. მას პრაქტიკულად სფერული ფორმა აქვს. პლანეტის დანახვა შეუიარაღებელი თვალითაც შესაძლებელია, თუმცა მზის ნათება მის დაკვირვებას ართულებს.
ცის კაბადონზე ის მზეს დიდ მანძილზე არ შორდება – მაქსიმუმ 290°-ით და ჩანს მხოლოდ მზის ამოსვლამდე, ან მზის ჩასვლის შემდეგ და ისიც მხოლოდ ელონგაციასთან ახლოს. თავისუალი ვარდნის აჩქარება მის ზედაპირზე g = 3,72 მ/წმ2. ერთადერთი კოსმოსური ხომალდი, რომელმაც მას მიაღწია იყო ’’მარინერ 10’’ (1974-75), რომელმაც პლანეტის ზედაპირის მხოლოდ 40%-ის ფოტოგრაფირება შეძლო.
მერკური მზის ირგვლივ მოძრაობს სიჩქარით, რომლის მოდული 47870 მ/წმ-ია. მისი მაგნიტური ველი 100-ჯერ სუსტია დედამიწის მაგნიტურ ველზე. მერკურის ზედაპირი მთვარის ზედაპირს წააგავს, ის ქვიანი და უდაბნოს მსგავსია, დაფარულია დიდი და პატარა კრატერებით, რომლებიც მასზე მეტეორების დაცემის შედეგია. ისევე, როგორც მთვარეზე არის „ზღვები“ და „მატერიკები“.
მერკურიზე სეისმური კვლევა არ ჩატარებულა, ამიტომ ჯერ არაფერი ვიცით მისი ქერქის სიმძლავრის შესახებ. ფოტოგეოლოგიის არაპირდაპირი მონაცემები მიუთითებს დედამიწისაგან განსხვავებულ ფილათა ტექტონიკაზე. მოდელი აგებულია პლანეტის მასის, საშუალო სიმკვრივის, ინერციის უგანზომილებო მომენტის და ასევე გამოყენებულია დედამიწაზე ჩატარებული ექსპერიმენტების მონაცემები ნივთიერების მდგომარეობის შესახებ მაღალი წნევისა და ტემპერატურის პირობებში. ამჟამად მიღებულია მერკურის ორფენიანი მოდელი: ის შედგება მეტალური ბირთვისა და სილიკატური გარსისაგან (ლითოსფეროსაგან). პლანეტის მაგნიტური ველის არსებობა (დედამიწის ველის დაახლოებით 1%), ალბათ უნდა მიუთითებდეს თხევადი, ანუ გამღვალი ბირთვის არსებობაზე, რომელიც საკმარისად დიდია და იკავებს პლანეტის 0.7 რადიუსს.
პლანეტა ზომით ოდნავ აღემატება ჩვენ მთვარეს. მას არ აქვს ატმოსფერო. სწორედ ამიტომაა, რომ დღისით ტემპერატურა ეკვატორზე 480 °C-ს აღწევს, ღამით კი საშინელი ყინვაა და ტემპერატურაც -165 °C-მდე ეცემა. მერკურის ზედაპირის სუბსოლარული წერტილები ყველაზე ცხელია და კრატერთა ძირები მის პოლუსებთან კი ყველაზე ცივი. მერკურის, ისევე როგორც ვენერას, თანამგზავრი არ ჰყავს.
მზემ დიდი როლი ითამაშა პლანეტის ევოლუციის პროცესში. მზის მძლავრმა მიმოქცევებმა შეასუსტა მერკურის ბრუნვის სიჩქარე 8 საათიდან 58.65 დედამიწის დღეღამემდე.
მზიური დღეღამე მერკურიზე 176 დედამიწის დღეღამე გრძელდება, ანუ ზუსტად 2 მერკურის წელიწადი. ამ მოვლენას ადგილი აქვს პლანეტის ღერძსა და მზის გარშემო ბრუნვის პერიოდებს შორის განსაკუთრებული თანაფარდობის გამო. მოძრაობს რა ძალიან სწრაფად ორბიტაზე, მერკური ზანტად ბრუნავს საკუთარი ბრუნვის ღერძის გარშემო.
საინტერესოა, თუ როგორ ხდება დღისა ღამის ცვლილება მერკურიზე. დღეც და ღამეც მერკურიზე თითოეული 88 დედამიწის დღეღამე, ანუ პლანეტის წელიწადი გრძელდება. მზე აღმოსავლეთიდან ძალიან ნელა ამოდის (საშუალოდ ერთი გრადუსით 12 საათში), აღწევს ზედა კულმინაციას (ეკვატორზე – ზენიტს) და ასევე ნელა ჩა დება, უკან ბრუნდება და თითქმის იმავე წერტილში ჩადის საიდანაც ამოვიდა. მაგრამ რამდენიმე დედამიწის დღეღამის შემდეგ მზე იგივე წერტილიდან კვლავ ამოდის და უკვე დიდი ხნით.
მზის ჩასვლისას ეს სურათი კვლავ მეორდება, მაგრამ უკუ მიმდევრობით. ამ მოვლენას იესო ნავინის ეფექტი ეწოდა, ანუ იმ ბიბლიური გმირის სახელი, რომელსაც მზის მოძრაობის შეჩერება შეეძლო. ზოგ ადგილას მზის ამოსვლა ჩასვლას დღე–ღამეში შეიძლება ორჯერ დავაკვირდეთ. 0° და 180° მერიდიანებზე შეიძლება მზის სამი ამოსვლა და სამი ჩასვლა დავინახოთ დღეღამეში, რომელიც 176 დედამიწის დღეღამე გრძელდება.
მერკური (ვერხლისწყალი) ასევე ქიმიური ელემენტია. (სიმბოლო: Hg; ატომური ნომერი: 80; ატომური წონა: 200,59) პერიოდული ცხრილის მეთორმეტე სვეტის მესამე ელემენტი. იგი კლასიფიცირდება როგორც გარდამავალი ლითონი. მერკურის ატომებს ყველაზე მეტი იზოტოპში აქვთ 80 ელექტრონი და 80 პროტონი 122 ნეიტრონით.
ელემენტი სახელი პლანეტა მერკურისგან მოდის, რომელსაც რომაული ღმერთების, მერკურის სწრაფი მაცნელის სახელი მიენიჭა. მას ეს სახელი იმიტომ ეწოდა, რომ იგი სწრაფად მიედინებოდა თხევადი ფორმით. სიმბოლო Hg მომდინარეობს ლათინური სიტყვიდან ‘hydragyrum’, რაც ნიშნავს ‘თხევად ვერცხლს’.
წყარო:
დედამიწის ფიზიკა
სამყაროს ევოლუცია