წყალმცენარეები დედამიწის ერთ-ერთი უძველესი ბინადარნი არიან, რომლებმა, სასიცოცხლო გარემოს უცვლელობის გამო პირველყოფილი სახე თითქმის მთლიანად შეინარჩუნეს. წყალმცენარეების ფორმალურ ჯგუფში ასევე აერთიანებენ პროკარიოტულ ლურჯ-მწვანე წყალმცენარეებს, იგივე, ციანობაქტერიებს.
წყალმცენარეები როგორც ერთუჯრედიანი და კოლონიური, ასევე, მრავალუჯრედიანი ორგანიზმები არიან. მათი ზომები მიკროსკოპულიდან რამოდენიმე ათეულ მეტრამდე მერყეობს. მათ სხეულებს თალომი ან თალუსი ეწოდება. სხეული არ არის დიფერენცირებული ქსოვილებად და ორგანოებად.
წყალმცენარეები უჯრედის აგებულებით ძალიან ჰგვანან მცენარეებს. ბევრ წყალმცენარეს უჯრედში გააჩნია ცენტრიოლები. პლასტიდები და მათი ქიმიური შემადგენლობა (პიგმენტები) მრავალფეროვანია. წყალმცენარეების პლასტიდებს ხშირად ქრომატოფორებს უწოდებენ. ქრომატოფორი (პლასტიდი) სხვადასხვა ფორმისაა და მატრიქსში გააჩნია პირენოიდი – ცილოვანი სხეულაკი, რომლის ირგვლივაც ჩალაგებულია სახამებლის მარცვლები (სამარაგო ნივთიერებები).
წყალმცენარეები ორგანული ნივთიერებების უდიდესი წყაროა. დედამიწაზე ყოველწლიურად წარმოებული ორგანული ნივთიერებების 80% მათზე მოდის, შესაბამისად, უდიდესია მათი როლი დედამიწაზე ჟანგბადის წარმოქმნაში.
პლანქტონის წყალმცენარეები. კონტინტურ და ზღვის წყალსატევებში ბინადარი ორგანიზმების ერთობლიობა, რომელთაც და არ შეუძლიათ წინააღმდეგობა გაუწიონ დინებას და გადაადგილდებიან მასთან ერთად. პლანქტონში შედის ფიტო-, ბაქტერიო- და ზოოპლანქტონი.
ბენთოსის წყალმცენარეები.ფსკერზე (ან სხვადასხვა სუბსტრატზე) მიმაგრებული წყალმცენარეები, ძირითადად თალომიანი წითელი და მურა წყალმცენარეები, იშვიათად მწვანე მიკროსკოპული სახეობები.
ლურჯ-მწვანე წყალმცენარეები
ლურ-მწვანე წყალმცენარეებს შეუძლიათ არახელსაყრელ პირობებში უჯრედები ტრანსფორმირდნენ სქელკედლიან სპორებად, რომლებიც დიდი რაოდენობით სამარაგო საკვებ ნივთიერებებს შეიცავენ.
ისინი საკმაოდ კარგად ეგუებიან გარემოს და განსხვავებულ პირობებს. ცხოვრობენ როგორც მარილიან, ისე მტკნარ წყლებში, ნიადაგზე თუ შიშველ კლდეებსა და ცხელ წყლებში, თოვლსა თუ ყინულზე. ზოგიერთი სახეობა შედის პლანქტონის შემადგენლობაში და იწვევს წყლის „ყვავილობას“. ზოგიერთი სანიტარულ როლს ასრულებს, ასუფთავებს რა წყალსატევს ლპობის პროდუქტებისაგან (ახდენს მათ მინერალიზაციას). ისინი ატმოსფერულ აზოტს ითვისებენ. მათ ლორწოვან კოლონიებში ვხდებით აზოტმაფიქსირებელ ბაქტერიებს, რომლებიც დამატებითი აზოტით ამარაგებენ უმაღლეს მცენარეებს.
ლურჯ-მწვანე წყალმცენარეები ყველა წარსულისა და დღევანდელი მცენარეების საბედისწერო წინაპრები არიან. ჩვენი პლანეტის ბედი ამ წყალმცენარეებმა და მათმა მილიარდობით შთამომავალმა შეცვალა, მათ შეცვალეს დედამიწის ატმოსფეროც.
წითელი წყალმცენარეები
წითელი წყალმცენარეების 1500 სახეობაა გვხდება. მათი გავრცელების არეალი მთელს დედამიწაზეა _ ზღვებსა და ოკეანეებში, ძირითადად კი, ნაპირის გასწვრივ. იგი ბენთოსის მნიშვნელოვანი შემადგენელია. მის ფერს განაპირობებს სხვადასხვა პიგმენტი: ქლოროფილი, კაროტინოიდები, განსაკუთრებთ ფუკოქსანტინი.
უჯრედის კედელი უჯრედშორის ნივთიერებებთან ერთად გალორწოვანებულია, რის გამოც მთელი თალომი ლორწოვან კონსისტენციას იღებს. ამიტომაც მათ გამოიყენებენ როგორც ნედლეულს აგარის მისაღებად. აგარი _ ეს არ არის ერთი გარკვეული ნივთიერება. ეს არი ნარევი (უმეტესწილად ნახშირწყლები), რომლის შემადგენლობაც დამოკიდებულია, თუ რომელი სახეობებისაგან არის მიღებული.
წაბლა წყალმცენარეები
წაბლა წყალმცენარეებისაგან მიღებული ალგინატები – კოლოიდური თვისებების მქონე არატოქსიური ნივთიერებებია, რომლებიც გამოიყენება კვების მრეწველობასა და ფარმაკოლოგიაში. ალგინის მჟავას და მის მარილებს შეუძლიათ 200-300 ჯერ მეტი წყლის შთანთქმა, წარმოქმნიან გელებს (ჟელესმაგვარ მასას), ამიტომ გამოიყენებენ კვების მრეწველობაში როგორც ემულგატორებს, მაჟელირებელ და ტენდამჭერ კომპონენტებს. მაგ.: მშრალ, დაფხვნილ ნატრიუმის ალგინატს იყენებენ ფხვნილისებრი ან ბრიკეტირებული ხსნადი პროდუქტების წარმოებაში (ყავა, ჩაი, მშრალი რძე და სხვ.) მათი სწრაფი გახსნისთვის.
ალგინატებით გაჟღენთილი ქსოვილები იძენენ წყალგაუმტარობის, მჟავებისადმი მედეგობის უნარს, ძლიერდება მათი მექანიკური სიმტკიცე.
ზღვის ზოგიერთი უხერხემლო ცხოველი წყალმცეანრეებით იკვებება. სინათლეზე მათში იწყება ფოტოსინთეზის პროცესი, რის შედეგადაც მოლუსკები იმდენ ჟანგბადს წარმოქმნიან, რამდენიც თვითონაც ჰყოფნით და ნაწილი წყალშიც გამოიყოფა.
წყალმცენარეები მონაწილეობას იღებენ ჩამდინარე წყლების ბიოლოგიური გასუფთავების პროცესში. ერთუჯრედიანი წყალმცენარე ქლორელა თითქმის სრულად ითვისებს ადამიანისა და ცხოველის მიერ გამოყოფილ ნივთიერებებს.
წყარო:
https://www.livescience.com/54979-what-are-algae.html
https://blogs.scientificamerican.com/artful-amoeba/why-red-algae-never-packed-their-bags-for-land/
https://news.unair.ac.id/2020/02/25/cyanophyta-killing-antagonism-and-pioneer-of-life/?lang=en