🌜მთვარის მოძრაობა🌛

უმთვარო ღამეში ბევრი ვარსკვლავი ჩანს, ხოლო სავსე მთვარის დროს მხოლოდ კაშკაშა ვარსკვლავებს ვხედავთ. ამიტომ ცაზე დაკვირკვების დროს აუცილებელია მთვარესაც ანგარიში გაეწიოს.

მთვარე მზის შემდეგ ყველაზე უფრო თვალსაჩინო მნათობია. იგი მუდამ იცვლის თავის ფორმას და სიკაშკაშეს. ახალი მთვარე პირველად ჩნდება საღამოს, ვიწრო ნამგლის სახით. მომდევნო დღეებში იგი უფრო და უფრო დიდია და უფრო გვიან ჩადის. თხუტმეტ დღეში ის გადაიქცევა სავსე, ანუ ბადრ მთვარედ და აქედან იწყება მისი დაცხრობა. როგორც თანდათან ემატება, ასევე აკლდება სინათლე და ბოლოს სავსებით ქრება ჩვენი მხედველობიდან.

მთვარე ცის სფეროზე უძრავად არ არის, როგორც ვარსკვლავები, მთვარე მოძრაობს და ეს მოძრაობა ადვილად შესამჩნევია უბრალო დაკვირვებით. ერთ დღე-ღამეში ვარსკვლავებს შორის მთვარე გადაინაცვლებს საშუალოდ 13°11-ით აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ. ერთისადაიმავე ვარსკვლავთან დაბრუნებისათვის მას სჭირდება 360°:13°11=27,321 დღე-ღამე. დროის ამ პერიოდს ეწოდება ვარსკვლავიერი ანუ სიდელური თვე. ახალმთვარეობიდან ახალმთვარეობამდე გასული დრო უფრო მეტია, ის უდრის 29,53 დღე-ღამეს და სინოდური თვე ეწოდება.

მთვარის მიზიდულობის დამსახურებაა ოკეანის დონის დღეში ორჯერ აწევ-დაწევა. ეს ძალა ადიდებს ოკეანეს და მის დონეს რამდენიმე მეტრით მაღლა სწევს. ეს პროცესი ძალიან ნელა მიმდინარეობს და დედამიწის ბრუნვის პარალელურად ხდება.

“ოკეანლოგიაში  გამოიყოფა ძირითადად 3 ტიპის მიქცევა და მოქცევა: ნახევარდღეღამური — მთვარისმიერი დღე-ღამის განმავლობაში ორ-ორჯერ შეიმჩნევა წყლის დონის მაქსიმალური აწევა (მაღალი წყალი) და დაწევა (დაბალი წყალი); დღეღამური — თითოჯერ არის მაღალი და დაბალი წყალი და შერეული. ამ უკანასკნელში გამოიყოფა არასწორი (არაწესიერი) ნახევარდღეღამური და არასწოორი (არაწესიერი) დღეღამური მიქცევა და მოქცევები.”

პიერ ლაპლასმა 1775 წელსჰიდრომექანიკის ძირითადი განტოლებების გამოყენებით შექმნა მიქცევისა და მოქცევის დინამიკური თეორია, რომლის საშუალებით შესაძლებელი გახდა  ზღვებსა და ოაკენეებში მოქცევითი ტალღების გავრცელების გაანგარიშება.

ასტრონავტებმა 1970 წელს შეძლე მთვარიდან ჩამოტანათ ქანები. შესწავლის შედეგად გამოვლინდა, რომ დედამიწის ფორმირებიდან ცოტა ხნის შემდეგ, მას შეეჯახა პროტოპლანეტა და მთვარე შეიქმნა ნამსხვრევებისგან, რომლებიც ამ ტიტანური დაჯახების შედეგად გაჩნდა. თავისი ხანგრძლივი არსებობის მანძილზე მთვარემ ასტეროიდებისაგან უამრავი დარტყმა გადაიტანა. მათი შეჯახებებისგან მთვარის ზედაპირი მთლიანად კრატერებითაა დაფარული. ამ მოსაზრებას მეცნიერთა უმეტესი ნაწილი იზიარებს.

მთვარეს ზედაპირი უკაცრიელი, მოტიტვლებული აქვს. იქ არც მცენარეები, არც ჰაერი და არც სიცოცხლეა. მთვარე 27 დღეს ანდომებს გარშემო ერთი სრული წრის გაკეთებას, ორბიტაზე შემოვლას. ორბიტაზე ბრუნვის პარალელურად, ძალიან ნელა საკუთარი ღერძის გარშემოც ტრიალებს – ორბიტის შემოვლის განმავლობაში სულ ერთხელ თუ შემობრუნდება ღერძის გარშემო. 

მთვარის მეორე, ბნელი ნაწილი დანახვა დედამიწადან შეუძლებელია, მაგრამ ხელოვნური თანამგზავრებით შესაძლებელია მთავრის ბნელი მხარის დანახვა. რომელ ნაწილსაც მოხვდება მზის სხივი, ჩვენც იმ ნაწილის დანახვა შეგვიძლია დედამიწიდან. სწორედ ამიტომაა ის ხან მრგვალი, ხან რკალისებური, ხან კი ნახევრად წრიული.

ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში მეცნიერები იკვლედნენ, თუ როგორ წარმოიშვა და ფორმირდა მთვარე და როგორ გახდა იგი დედამიწის თანამგზავრი.

გეოლოგმა ა. ხაბაკოვმა 1949 წელს დაწვრილებით შეისწავლა მთვარის წარმონაქმნები და ისინი დაყო რამდენიმე მიმდევრობით ასაკობრივ კომპლექსად. დღეს უკვე ვიცით, რომ მთვარის რელიეფის ფორმების წარმოქმნაში მონაწილეობდა შინაგანი (ვულკანური) და გარეგანი (მეტეორიტული) ძალები. მთვარეზე ნარჩენი ვულკანიზმის არსებობა დადასტურდა კრატერ ალფონსის სპექტოგრამებით, რომლებიც 1958 წელს პირველად ასტრონომმა ნ. კოზირევმა მიიღო.