დაახლოებით 500 მილიონი წლის წინ ბიოსფეროში დაიწყო მნიშვნელოვანი ელოვულციური პროცესები-დედამიწაზე გაჩნდა ცოცხალი ორგანიზმები. პირველად წარმოიქმნა ავტოტროფიული მცენარეები, ამ მცენარეების განვითარებამ გამოიწვია ჟანგბადის მკვეთრი მომატება ატმოსფეროში. თანამედროვე ბიოსფერო თანდათან ჩამოყალიბდა, პირველ რიგში მაშინ როდესაც გაჩნდა ფოტოსინთეზის გამნახორციელებელი ორგანიზმები. ამ პროცესის დროს ორგანიზმები იყენებენ ენერგიის ეგზოგენურ წყაროს-მზის რადიაციას, ნახშირორჟანგის გაზიდან, წყლიდან და მინერალური ელემენტებიდან ყველა იმ ორგანული სუბსტანციების სინთეზისათვის, რომლებიც აუცილებელია სიცოცხლისათვის. ამ ორგანიზმებს-ავტოტროფულ მცენარეები მზის ენერგიას ბიოქიმიურ ენერგიად გარდაქმნიან.
გეოლოგიური პერიოდების განმავლობაში ორგანული ნივთიერებების მნიშვნელოვანი მასები გამომუშავდა ავტოტროფიულო ორგანიზმების მიერ. ორგანული მასის დიდი ნაწილი არ მონაწილეობდა წრებრუნვაში. ისინი გროვდებოდნენ ზღვიურ და კონტინეტურ დანალექ ქანებსა და ნიადაგებში. ქვანახშირი, ნავთობის მძლავრი საბადოები, სწორედ ამ მოვლენის დამადასტურებულია.
ადამიანმა ბუნებრივი რესურსების მოპოვებით დიდი გავლენა მოახდინა ბუნებრივ გარემოზე-რელიეფზე, ჰიდროგრაფიულ ქსელზე, მცენარეულობაზე, ცხოველთა სამყაროზე და მიკროკლიმატზე.
ლანდშაფეტების კომპონენტების შეცვლამ გამოიწვია, მისი სხვა კომპონენტების ცვლილებაც. ბუნება უარყოფითად შეიცვალა ადამიანის წინასწარგაზრახული მტაცებლური ან სტიქიური მოქმედების შედეგად.
მკვლევარები დღეს გვთავაზობენ ახალ მეცნიერულ მიმართულებას-ცივილიზაციის ისტორიულ ეკოლოგიას, რომლის მიზანია სხვადასხვა ცივილიზაციებისა და მათი გარემომცველი ბუნებრივი გარემოს ეკოლოგიური ურთიერთდამოკიდებულების გამოვლენა და შესწავლა.
ნაშრომში-“ადამიანის წინასამშლობლოს პალეოეკოლოგია”, ავტორი ცდილობს აღადგინოს პლეისტოცენ ჰოლოცენის ეპოქის ბუნებრივი გარემო, კაცობრიობის ჩასახვისა და განვითარების საიდუმლოება. ავტორის სამეცნიერო გამოკვლევები დაკავშირებულია აფრიკის კონტინენტთან, რადგან იგი მიჩნეულია კაცობრიობის საწყის საბინადრო ადგილად, სადაც ჩამოყალიბდა და გამოიწრთო ბოლომდე შეუცნობელი, მაგრამ ჩვენთვის უახლოესი ფენომენი-ადამიანი.
კაცობრიობის ინტენსიური ზემოქმედება ბუნებაზე ქვის ხანიდან იწყება და თავდაპირველად ეს გამოიხატება მსხვილი ძუძუმწოვრების განადგირებაში. ნეოლითში მიწათმოქმედების განვითრებასთან ერთად ადამიანმა დაიწყო ტყის განადგურება, თუმცა მის მიერ ბუნებაზე უარყოფითი ზემოქმედება განსაკუთრებით გაძლიერდა უკანასკნელი 100-200 წლის განმავლობაში. ამ პერიოდში დედამიწის ლანდშაფტი უფრო მეტად შეიცვლა, ვიდრე წინა ათლეულების მანძილზე. ეს გამოწვეულია ბუნებრივი რესურსების გამოყენების გაძლიერებით, სამეცნიერო-ტექნიკური რევოლუციით.
საუკუნეების წინ აფრიკის კონტინენტის უმეტესი ნაწილი ტყით იყო დაფარული. ტყეები იჩეხებოდა და იცვლებოდა კონტინენტის ლანდშაფტიც. დღეს, აფრიკის ტერიტორიის 40% სავანებს უკავიათ, სადაც ტემპერატურის სეზონური რყევა შედარებით მცირეა, უფრო საგრძნობია დღე-ღამური ამპლიტუდები(25°)
ტყეების განადგურებასთან ერთად განადგურდა ცხოველთა სამყაროც. აღუდგენელი ბუნებრივი რესურსები(წიაღისეული), ისე აღდგენადიც(ნიადაგი, მცენარეულონა, ცხოველები), განადგურების პირასაა. კაცობრიობის წინაშე წარმოიშვა მნიშვნელოვანი ამოცანა-თავიდან აიცილოს ადამიანის საარსებო გარემოს გაუარესება და ბუნების აღდგენითი უნარის მოსპობა.
გასული საუკუნის მაძილზე ეროზიისა და დეფლაციის (ქარის მიერ ნაშალი მასალის განიავება) შედეგად მყწობრიდან გამოვიდა 2 მლრდ ჰა (27%) სასოფლო-სამეურნეო მიწა, გაქრა მცენარეთა და ცხოველთა სახეობები.
უკანასკნელი 150 წლის განმავლობაში პლანეტაზე გაიჩეხა 7,7 მლნ კმ2 ტყე. მათგან ბოლო 30 წლის განმვალობაში 1/3 გაჩეხილია სამ ქვეყანაში: ბრაზილიაში, ჩინეთსა და ინდოეთში. 1957 წლიდან 1990 წლამდე ჩინეთში დაიკარგა სასოფლო-სამეურნეო მიწების 15%, ხოლო სახნავი მიწები ერთ სულ მოსახლეზე შემცირდა 2-ჯერ. უკანასკნელი 200 წლის განმავლობაში ჩრდილოეთ ამერიკის შუა ზოლში ტყეები უმოწყალოდ განადგურდა. პირველი კოლონისტები, რომლებიც ჩამოვიდნენ “მეიფლაუერის” გემბანიდან მოხვდნენ ტყეებით დაფარულ კონტინენტზე. ტყეებს ეკავათ ტერიტორია ატლანტიკის სანაპიროებიდან მდინარე მისისიპის ნაპირებიდან 170 მლნ ჰა-ზე. ამჟამად ტყის მასივებს უჭირავთ 10 მლნ ჰა ტერიტოა, რომელიც დღითიდღე მცირდება.
1970 წლიდან დღემდე აფრიკაში, ამერიკაში და აზიაში ტყის გაჩეხვის შედეგად შეიცვალა კლიმატი, უდაბნოების ფართობი გაიზარდა. დღეს საჰარის უდაბნოს სამხრეთით დასამუშავებელი მიწების 2/3 გამოსულია მწყობრიდან, რის შედეგადაც შემცირდა ბიომასა. საგანგაშო მდგომარეობაა სხვა არაგანახლებადი რესურსების მხრივაც. წიაღიდან სხვადასხვა ქანების ყოველწლიური მოპოვება აღწევს 100 მლრდ ტონას და ეს ციფრი მუდამ მზარდია. 2500 წლისათვის კაცობრიობა გამოიყენებს ლითონის მთელ რესურსებს, მათ შორის სპილენძის, ტყვიის, თუთიისა და კალისას გაცლებით ადრე, რადგან მათზე მოთხოვნილება დიდია.
ამჟამად მოპოვებული ნედლეულის ნაწილის ნარჩენებში მიდის და იწვევს გარემოს დაბინძურებას.
უკანასკნელი 200 წლის მანძილზე დედამიწის ატმოსფეროში ნახირორჟანგის გაზის რაოდენობა იზრდება: ინდუსტრიალმადელ ეპოქაში ნახშირორჟანგის რაოდენობა არ აღემატებოდა 280 მოცულობით ნაწილაკს 1 მლნ-ზე(პპმ), ამჟამად აღწევს 370 პპმ-ს და აქვს ზრდის ტენდენცია 1,5 პპმ წელიწადში. ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია ატმოსფეროში ინდუსტრიალური რაიონებიდან მოშორებით 1960 წლიდან 1995 წლამდე გაიზარდა 13%-ით. ამ პროცესისი შედეგად დედამიწის ზედაპირის საშუალო ტემპერატურა 100 წლის განმავლობაში გაიზარდა 0,5°-ით, მეცნიერთა პროგნოზით მიმდინარე საუკუნეში ტემპერატურა მოიმატებს 1,4-5,80°, საშუალოდ 2,50 °-ით. ტემპერატურის მომატებასთან ერთად მიმდინარეობს აქტიურად დნება მყინვარები. ევერესტის მთაზე მთამსველელებმა ნახეს 100 წლის წინ დატოვებული ტოპოგრაფიული რუკა. რუკის მიხედვით ევერესტის მთის სიმაღლე 100 წლის განმავლობაში შემცირდა 2 მეტრით.
დედამიწის ზედაპირის ტემპერატურის მომატების გამო 1998 წელს ინდოეთში სიცხის გამო 1500 კაცი დაიღუპამ 2000 წლის ივლისში საბერძნეთში კუნძულ სამოსზე ტერიტორიის თითქმის 1/5 დაიწვა ხანძრის გამო, რაც ჰაერის მაღალი ტემპეტარურით იყო გამოწვეული. ყოველივე ეს არაფერია იმასთან შედარებით, რაც შეიძლება მოხდეს არქტიკაზე, ანტარქტიდის და კონტინენტური ყინულის დნობით და ამის შედეგად ოკეანის წყლების დონის აწევით. 2100 წლისათვის თუ ატმოსფეროს ქვედა ნაწილის საშუალო წლიური ტემპეტარურა გაიზრდება 5,8 °-ით, ოკეანის წყლის დონე აიწევს 88 სმ-ით, რაც გამოიწვევს ნაგლადეშის, ნილოსის დელტის, მალდივის კუნძულების, ფლორიდის, საქართველოსა და ლუიზიანას ზღვისპირა ტერიტორიებისა და დედამიწის სხვა ნაწილების დატბორვას. ატმოსფეროში “სათბური გაზების” გაფრქვევაში დიდი როლი მიუძღვით განვითარებულ ქვეყნებს, განსაკუთრებით ამერიკას, სადაც ყოველწლიურად ერთ სულ მოსახლეზე გამომუშავდება 5,5 
თანამედროვე ხანაში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება გეოგრაფიული გარსის დაცვას მზარდი გაჭუჭყიანებისაგან, რაც გამოწვეულია სწრაფი ურბანიზაციითა და ინდუსტრიალიზაციით. დაბინძურების ძირითადად კერებს წარმოადგენენ ქალაქები. ჰიდროსფეროს აბინძურებს საყოფაცხოვრებო და სამრეწველო ჩამონადენი, ხოლო ატმოსფეროს-მტვერი, გოგირდოვანი აირი, ნახშირორჟანგი და სხვა, რომელიც გამოიყოფა ქარხნებიდან, თბოელექტროსადგურებიდან და ავტოტრანსპორტიდან. ნიადაგში შხამქიმიკატების შეტანა უარყოფითად მოქმედებს ფლორაზე, ფაუნასა და ადამიანზე. პესტიციდების გამოყენება სპობს მწვანე მწერებს. განსაკუთრებით საშიშია რადიოაქტიური გაჭუჭყიანება.
მომავალში კაცობრიობას ემუქრება ატმოსფეროს გადახურება, როგორც სითბოს უშალოდ გამოყოფით, ისე ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის დაგროვების შედეგად. როგორც სითბოს უშუალოდ გამოყოფით, ისე ატმოფეროში ნახშირორჟანგის დაგროვების შედეგად.
ადამიანი უკანასკნელ პერიოდამდე ბუნების რესურსებს მოიხმარდა, ამჟამად მან უნდა დაიცვას ბუნებასთნ ურთიერთქმედების ნორმები, რომ უზრუნველყოს გარემოს სიცოცხლისუნარიანობა. ეს ბრძოლა კი განუწყვეტელი პროცესია.
წყარო:
“ადამიანი და ეკეოლოგია, ბუნებრივი რესურების ეკონომიკა, ეკოლოგიის სამართალი”- ირაკლი მიქაძე