1781 წლის 13 მარტს უილიამ ჰერშელმა ურანი აღმოაჩინა. ძალიან მალე ჰერშელი მთავარ ასტრონომად დაინიშნა მეფე ჯორჯ III-ის სამეფო კარზე. მეფის დაფინანსებით, ჰერშელმა ააგო ტელესკოპები. ერთ-ერთი ტელესკოპის სიგრძე 12 მ იყო, 120 სმ დიამეტრის სარკით.
ასტრონმმა მალავე შეძლო ირმის ნახტომის რუკის შედგენა. ეს იყო ჩვენი გალაქტიკის პირველი სისტემური რუკა. მან დაითვალა მისი მხედველობის არეში თითქმის ყველა ვარსკვლავი, დააკვირდა ირმის ნახტომის მკვრივ რეგიონს. ასევე აღმოაჩინა, რომ გალაქტიკის სიბრტყის მიღმა ვარსკვლავთა რაოდენობა მცირდებოდა.
ასტორნომმა არ იცოდა მანძილესა და სიმკრთალეს შორის კავშირზე, სწორედ ეს იყო მიზეზი თუ რატომ ვერ ხვდებოდა მილიონობით მკრთალი ვარსკვლავი მისი მხედველობის არეში. მან შექმნა ირმის ნახტომის დიაგრამა, რომელიც გიგანტურ ამებას ჰგავდა.
1840 იან წლებში ირლანდიაში ააგეს ოპტიკური ტელესკოპი “პარსონსთანის ლევიათანს”, რომლის დიამეტრი 183 სმ იყო. ტელესკოპის საშუალებით დეტალური ნახაზები შეიქმნა. მორევის გალაქტიკის (M51), სამკუთხედის გალაქტიკისა (M33) და მესიე 99-ის (NGC 4254). დაკვირვების შემდეგ გაირკვა, რომ ამ ობიექტებს სპირალური სტრუქტურები ჰქონდათ.
მანძილის გაზომვის სათანადო ხერხის გარეშე, ასტრონომებს შეეძლოთ მხოლოდ ეჭვი შეეტანათ იმ მოსაზრებაში, რომ შედიოდა თუ არა ეს ნისლეულები, ისევე როგორც ვარსკვლავები და გროვები, ირმის ნახტომის შემადგენლობაში. მეცნიერთა ნაწილი ფიქრობდა, რომ ეს შორეული სტრუქტურები ჩვენი გალაქტიკის მიღმა არსებობდა, შესაბამისად გაჩნდა კითხვა, თუ რა გვეუბნებოდნენ ეს სტურუქტურები ჩვენს ადგილზე სამყაროში?
დებატები ირმის ნახტომის ფიზიკურ ბუნებაზე გაგრძელდა მე-20 საუკუნის დასაწყისამდე. ახალმა ტექნოლოგიებმა(სპექტროსკოპია და ფოტოგრაფია), ეს დისკუსია კიდევ უფრო გააღრმავა. ვარსკვლავების სინათლის ანალიზის შესაძლებლობამ ასტრონომებს გზა გაუხსნა ვარსკვლავების ქიმიური შემადგენლობის გაგებისკენ, ფოტოგრაფიამ კი ადამიანის თვალის მიერ სინათლის შეკრების შეზღუდული უნარი გააძლიერა.
ამ ხელსაწყოებით შეიარაღებულმა ასტრონომებმა ჰენრიეტა ლივიტმა, ედუარდ პიკერინგმა და ეინარ ჰერცშპრუნგმა აღმოაჩინეს და განსაზღვრეს კავშირი ვარსკვლავთა კლასის დაბნელებისა და გაბრწყინების პერიოდს შორის, რომელსაც ეწოდება ცეფეიდის ცვლადები.
1908 წელს, ჰენრიეტა ლივიტი სწავლობდა ცვლად ვარსკვლავებს, მაგელანის დიდი და პატარა ღრუბლების ფოტოებზე, რომლებსაც ჰარვარდის ობსერვატორიაში იღებდნენ. მაგელანის დიდ და პატარა ღრუბლებში მან შეამჩნია ამ ვარსკვლავების სიკაშკაშის რიტმული და პროგნოზირებადი ცვალებადობა, რომელიც შეიძლება ერთი დღიდან ერთ თვეზე ხანგრძლივი ყოფილიყო.
გარდა ამისა, მან აღმოაჩინა, რომ რაც უფრო ხანგრძლივი იყო ნათების ცვლილების პერიოდი, მით უფრო კაშკაშა ჩანდა ეს ვარსკვლავი. ვინაიდან პატარა მაგელანის ღრუბელში მდებარე ყველა ვარსკვლავი დედამიწიდან დაახლოებით ერთსა და იმავე მანძილზეა, მან ივარაუდა ცეფეიდის ცვლადის პერიოდი დაკავშირებულია მის ნამდვილ, შინაგან სიკაშკაშესთან.
ღამის ცას თუ შეხედავთ, დაინახავთ ნათელ ზოლს, რომელიც ცაზეა გადაჭიმული. ათასწლეულების განმავლობაში მეცნიერები განიხილავდნენ ირმის ნახტომის ნამდვილ ბუნებას. ძველი ბერძნების თანახმად ცის თაღზე გადაჭიმული ეს ზოლი იყო დაღვრილი რძის წვეთები, რომელიც გადმოიღვარა ქალღმერთის, ჰერას მკერდიდან. ზევსი მძინარე ჰერას ძუძუს ჰერაკლეს აწოვებდა, მოულოდნელად ჰერას გაეღვიძა, ბავშვს ხელი კრა და დაღვრილი წვეთებისგან წარმოიქმნა მანათობელი, ნისლიანი ზოლი. ეგვიპტელები ფიქრობდნენ, რომ ეს იყო ძროხის რძე, ავსტრალიელი აბორიგენები კი ფიქრობდნენ, რომ ეს იყო მდინარე, რომელიც მიედინებოდა ცაში.
დღეს ჩვენ ვიცით, რომ ვუყურებთ სპირალური გალაქტიკის სიბრტყეს, რომელშიც 100 მილიარდი ვარსკვლავია, მაგრამ ირმის ნახტომის ფორმის გაგების დადგენა მე-20 საუკუნემდე ვერ მოხერხდა. პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ ჩვენ ვერ ვუყურებთ ჩვენს გალაქტიკას გარედან, რადგან ჩვენი მზის სისტემა გალაქტიკაშია ჩაფლული, გალაქტიკის ნაწილია. ტელესკოპის, ფოტოგრაფიის, სპექტროსკოპიისა და რადიოასტრონომიის მეშვეობით, ჩვენ აღმოვაჩინეთ ჩვენი გალაქტიკის ფორმა და ზომა – და ჩვენი ადგილი მილიარდობით ვარსკვლავს შორის, რომლებიც ქმნიან კუნძულოვან სამყაროს. ჩვენ შევძელით დაგვედგინა ჩვენი კოსმიური მისამართი უთვალავ ვარსკვლავ შორის.
წყარო:
ამონარიდი დედამიწის ფიზიკიდან