✨ ციურ მნათობთა მდებარეობები უმეტესწილად კუთხური კოორდინატებით გამოისახება.
ასტრონომიის, როგორც დამზერითი მეცნიერების ერთ-ერთი უპირველესი ამოცანა ციური სხეულების მდებარეობებისა და მოძრაობების განსაზღვრაა, რაზეც უნდა დაფუძნდეს სამყაროს აგებულებისა და განვითარების უფრო რთულ ამოცანათა გადაწყვეტა. მაგრამ მდებარეობათა და მოძრაობების შესწავლას გარკვეული საკოორდინატო სისტემის გამოყენება ესაჭიროება.
✨ მართკუთხა სისტემა ხელსაყრელი ვერ იქნება, რადგან ციურ სხეულთა უდიდესი უმრავლესობის მანძილები ჯერაც უცნობია – პირველადი დაკვირვებები მხოლოდ კონკრეტული ციური სხეულის მიმართულებას აფიქსირებენ, რაც კუთხურ კოორდინატებს გვაძლევს. საბედნიეროდ, ისინი საკმარისია ბევრი ასტრონომიული ამოცანის გადასაჭრელად, რომლებიც უკავშირდებიან მნათობთა ამოსვლა-ჩასვლას, მზისა და მთვარის დაბნელებებს და სხვა. ასეთ შემთხვევაში საკმარისია ციური სხეულის მდებარეობის დახასიათება კუთხეებით, რომლებიც დედამიწის წერტილთა გეოგრაფიული
კოორდინატების მსგავსია.
✨თუ მოწმენდილ ღამეს ღია ცის ქვეშ გავალთ, ჩვენს თვალწინ გადაიშლება პლანეტებისა და თანავარსკვლავედების მომაჯადოებელი მოზაიკა. ცის ყველა მხარეს მნათობებია, ოღონდ ისინი თითქოსდა ვარსკვლავებიანი ნახევართაღის ზედაპირზე არიან განლაგებულნი.
✨თუ გავაგრძელებთ დაკვირვებას, უკვე 1 საათის შემდეგ შევნიშნავთ, რომ ვარსკვლავთა ჯგუფებმა ფორმა არ შეიცვალეს, მაგრამ გადაადგილდნენ ჰორიზონტის მიმართ: აღმოსავლეთ ჰორიზონტთან მყოფნი უფრო მაღლა ავიდნენ, ხოლო მათი ადგილი მანამდე ჰორიზონქვეშ მყოფმა ვარსკვლავებმა დაიკავეს. დასავლეთის ვარსკვლავები კი ნელა მიუახლოვდნენ ჰორიზონტს, ხოლო თავიდანვე მის მახლობლად მყოფნი უკვე ჩავიდნენ და ჰორიზონტს ქვეშ გაუჩინარდნენ. მხოლოდ
ჩრდილოეთითაა ნაკლები ცვლილება: ვარსკვლავები მხოლოდ შემოტრიალდნენ მნათობთა ერთი, თითქმის უძრავი ჯგუფის ირგვლივ, რომლის ცენტრში თითქმის უძრავი მნათობი – ე.წ. პოლარული ვარსკვლავია.
ამრიგად, ჩვენ გვეჩვენება, რომ ყველა ვარსკვლავი ჩვენგან ტოლ მანძილზეა და განლაგებულია ე.წ. ცის სფეროზე, რომელიც ბრუნავს ჩვენს ირგვლივ. იმავე მანძილზე გვეჩვენება დღისით ცაზე მყოფი მზე, მთვარე თუ ზოგიერთი პლანეტაც. მიზეზი შემდეგია: ნებისმიერი წერტილოვანი განათებული საგნიდან ჩვენი ორივე თვალის ცენტრებისაკენ მიმართულ სხივებს შორის კუთხე იზრდება ამ საგნის მოახლოებისას და მცირდება მისი დაშორებისას. ჩვენი მხედველობის სისტემა ამ
ცვლილებებს აფიქსირებს. მაგრამ საგნის რაღაც ზღვრულ მანძილზე დაშორების მერე აღნიშნული კუთხე იმდენად მცირე ხდება, რომ თვალი მისი შემდგომი შემცირების შეგრძნებას ვეღარ ახერხებს, ამიტომ ამ ზღვრულ მანძილს მიღმა მყოფი ყველა საგანი ჩვენგან ერთნაირად დაშორებული გვგონია.
✨ამის გამო გვეჩვენება სფერულად ღრუბელთა საფარი მთლიანად მოღრუბლული ცის შემთხვევაში და ამიტომვე გვექმნება წარმოდგენა, რომ ყველა ციური მნათობი ჩვენ ირგვლივ შემოწერილი უხილავი სფეროს ზედაპირზეა.
საკმარისია ამ მოჩვენებითი სფეროს ზედაპირზე გამოკვეთილი წერტილები შევარჩიოთ, რომ მივიღოთ ხელსაყრელი საკოორდინატო სისტემა მნათობთა ხილული მოძრაობების შესასწავლად.
ზოგადად, ცის სფეროდ მიიჩნევენ ნებისმიერ რადიუსიან სფეროს, რომლის ცენტრი სამყაროს ნებისმიერ წერტილშია განლაგებული. ეს უკანასკნელი შეირჩევა განსახილველი ამოცანის მიხედვით.
განარჩევენ ტოპოცენტრულ, გეოცენტრულ, სელენოცენტრულ, პლანეტოცენტრულ, ჰელიოცენტრულ და სხვა სახის ციურ სფეროებს, რომელთა ცენტრები ემთხვევა, შესაბამისად, დამკვირვებლის მდებარეობას, დედამიწის ცენტრს, მთვარის ცენტრს, რომელიმე პლანეტის ცენტრს და ა.შ.
წყარო:
ასტრონომიის საფუძვლები: სახელმძღვანელო, II ტომი: ევგენი ხარაძე
https://www.sciencelearn.org.nz/resources/623-the-celestial-sphere