მძიმე ლითონებიდან ტოქსიკურობით ტყვია ერთ-ერთ პირველ ადგილზე დგას. დამახასიათებელი ფიზიკური და ქიმიური თვისებების გამო, ტყვია ფართოდ გამოიყენება მრეწველობაში (ატომური მრეწველობა, ელექტროკაბელებისა და ტყვიის აკუმულატორების წარმოება), ამიტომ ხვდება გარემოში და ერთ-ერთ ეკოტოქსიკანტს წარმოადგენს.
ტყვია, როგორც ელემენტი ფართოდაა გავრცელებული მიწის ქერქში (1,6∙10-3 %). ბიოსფეროსათვის დამახასიათებელი პირობების დროს ტყვია წარმოდგენილია ნაერთებში დაჟანგულობის რიცხვით +2 და +4 (PbO და PbO2). ბუნებაში უფრო მეტად მდგრადია Pb(II) ნაერთები.
ტყვიის ნაერთების შედგენილობაზე ნიადაგში ყველაზე დიდ გავლენას ახდენს ანიონები: CO32-, OH–, S2-, PO43-, SO42-. ქიმიურად გაჭუჭყიანებულ ნიადაგში მოხვედრისას Pb შედარებით იოლად წარმოქმნის ჰიდროქსიდს ნეიტრალურ და ტუტე არეში. თუკი ნიადაგი შეიცავს ხსნად ფოსფატებს, მაშინ Pb(OH)2 გადადის Pb3(PO4)2 და სხვა ძნელადხსნად ფოსფატებში.
ტყვია ადამიანის მიერ ფართოდ გამოიყენება:
– ტყვიის ნაერთები – Pb3O4 და PbSO4 – ფართოდ გამოყენებული პიგმენტებია, რომლებიც ქიმიურ მრეწველობაში გამოიყენებიან. PbSO4 თეთრი ფერის ნალექია და გამოიყენება თეთრი საღებარების დასამზადებლად, ამჟამად მისი გამოყენება შეზღუდულია. ძველად ტყვიის შემცველი პიგმენტებით ძველი ბერძნები ღებავდნენ თავიანთ ჭურჭელს. ძველ რომში კი ლითონური ტყვია გამოიყენებოდა წყალგაყვანილობის მილების დასამზადებელ მასალად, ხოლო ტყვიისაგან დამზადებული ჭურჭელი რომაელ პატრიცთა ფუფუნების საგანს წარმოადგენდა, რამაც მეცნიერთა ვარაუდით გამოიწვია რომის იმპერიის ნგრევა.
– ბენზინში ტყვიის ნაერთის ჩართვა. 1925 წელს ამერიკელი მეცნიერების მიერ აღმოჩენილ იქნა, რომ ბენზინში ტყვიის ნაერთების ჩართვა აუმჯობესებს მისი წვის ხარისხს. მას შემდეგ დაიწყეს ე. წ. ეთილირებული ბენზინის მოხმარება, რომელიც შეიცავს ტეტრაეთილტყვიას – Pb(C2H5)4 .
ასეთი ბენზინის გამოყენების შედეგად ატმოსფეროში ტყვიის მნიშვნელოვანი რაოდენობა გაიფრქვა. ავტომანქანების გამონაბოლქვ აირებში ტყვია ოქსიდების, ქლორიდების, ფტორიდების, ნიტრატების, სულფატების და სხვა სახით გვხვდება. ეს ნაერთები მყარი ნაწილაკების სახითაა გამონაბოლქვში. მათი დაახლოებით 20% უშუალოდ საავტომობილო გზების მახლობლად ილექება. სწორედ ამის გამო ეკოლოგების რეკომენდაციით იკრძალება სასოფლო-სამეურნეო კულტურების, განსაკუთრებით კი სწრაფად მზარდი ბოსტნეულის მოშენება გზატკეცილების პირას.
ჰაერიდან ტყვია ეფინება ნიადაგს და იწვევს ამ ელემენტის დიდი რაოდენობით დაგროვებას, განსაკუთრებით ნიადაგის ზედა ფენებში. ტყვია ჰაერიდან და ნიადაგიდან ხვდება მცენარეებში, შემდეგ კი ცხოველისა და ადამიანის ორგანიზმში. აღნიშნულის გამო, დადგენილია ტყვიის ზღრულად დასაშვები კომნცენტრაციები (ზდკ) საკვებ პროდუქტებსა და ბიოსფეროს კომპონენტებში. ამჟამად მთელ მსოფლიოში მნიშვნელოვანი ყურადღება ეთმობა ასეთი სახის ბენზინით სარგებლობის აღკვეთას. საქართველოს პარლამენტის 1999 წლის 22 ივლისის დადგენილებით აიკრძალა ,,ტყვიაშემცველი (0,013 გ/ლ-ზე მეტი) მოტორული ბენზინის, ტეტრაეთილტყვიის, აგრეთვე არასტანდარტული საყოფაცხოვ- რებო კომუნალური მოხმარების თხევადი გაზის იმპორტი და/ან რეალიზაცია―.
ტყვიის ზდკ საკვებ პროდუქტებში (მგ/კგ პროდუქტში) და ბიოსფეროსკომპონენტებში.
მიუხედვად აღნიშნული საკანონმდებლო აკრძალვისა, არსებული მონაცემებით, საქართველოში ტყვიის გაფრქვევა ავტოტრანსპორტიდან არ შემცირებულა. აღსანიშნავია, რომ ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ტყვია, რომელსაც გააჩნია დაბალი მიგირირების უნარი და ნახევარგაუჩინარების დიდი პერიოდი (740÷5900 წელი) გროვდება ავტომაგისტრალის გასწვრივ მდებარე ნიადაგსა და მცენარეებში. დღესდღეობით იგი წარ- მოადგენს ავტომაგისტრალის გასწვრივი ეკოსისტემების ერთ-ერთ ძირითად დამაბინძურებელს.
წყარო:
მძიმე მეტალები და ადამიანის ორგანიზმი / ე. გამყრელიძე.
გარემოს დამაბინძურებელი ტოქსიკური მძიმე მეტალები / ნატო ჩხარტიშვილი, ანა ჯგერენაია, ნათელა ღვინიანიძე.