როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ადამიანი რომ განკაცდეს, გაკეთილშობილდეს და მის არსებობას გამართლება მოეძებნოს, უნდა ამოქმედებდეს გარკვეული და ნათელი მიზანი.
მაგრამ რა მიმზიდველადაც არ უნდა იყოს განზრახვა და მიზანსწრაფვა ადამიანისა – გინდა საზოგადო, გინდაც კერძო, იგი მაინც მიუწვდომელი და განუხორციელებელი დარჩება თავდადებული შრომისა და გარჯის გარეშე, რადგან “ადამიანის ცხოვრება განუწყვეტელი ჭიდილია და გამარჯვებული მარტო იგია, ვინც მხნეა, საქმის კაცია და ხელიდამ რამ გამოსდის, ვისაც ეს ზნე არა სჭირს, იმას ამ ჭიდილში ფეხზე არა დააყენებს რა, რაც გინდა ულოლიავოთ და უაროთ.
კაცი, რომელიც მჭამელი და მშთანთქმელია და არა მოქმედი და მოამაგე, გადადებულია დედამიწის ზურგიდამ ასაგველად”.
ილიას ეს შეგონება ყველა დროის ადამიანისთვის გასათვალისწინებელია, ვისაც არ უნდა, რომ დარჩეს მხოლოდ ცოცხალ არსებად, რომელიც არცა მოსვლით მატებს რამეს ქვეყანას და არცა წასვლით აკლებს…
თუმცა ილიამ იცის, რომ განკაცებისთვის არა კმარა მხოლოდ შრომის სიყვარული და შრომა. განა მისი გუთნისდედა მშრომელი არაა? განა მისი მუშა ოფლის მღვრელი არაა? მაგრამ ვერც პირველი იმართება წელში, ვერც მეორე.
ამათგან გუთნისდედა ლაბა ხარზე ნაკლებ არ ღვრის ოფლს, მაგრამ ლაბაზე უარესი ბედისაა, თავისი ჭირისა და მწუხარების გამო “სიტყვანი გულში ებადებიან, მაგრამ გულშივე უხმოდ კვდებიან”. ასეთ ვითარებაში, – ხაზგასმით აღნიშნავს პოეტი – მეტყველი კაცის ტანჯვა გაცილებით მძიმეა ლაბას ტანჯვაზე, იგი იძულებულია მართალი სიტყვა გულში ჩაიკლას. ამის გამოა, რომ გუთნისდედის უღელი ლაბას უღელზე უფრო მძიმეა, რადგან მას “ზეცა წაართვეს ძალით!”.
აქ არ შეიძლება არ გაგვახსენდეს ილიას “პოეტი”, სადაც შემოქმედი წარმოდგენილია როგორც ციური მადლისა და მიწიერი ღონიერების ორგანული მთლიანობა, რომელსაც ცა ნიშნავს და მიწა ზრდის. არა მარტო პოეტს, სრულქმნილ და ჰარმონიულ ადამიანსაც ასევე ესაჭიროება ციური სისპეტაკე, მიწიერი ძალა და ღონე. როცა ან ერთი აკლია, ან – მეორე, სრულქმნილობა და ჰარმონიულობა ცალფაა. გუთნისდედისთვის ზეცის წართმევა ამ შემთხვევაში ნიშნავს ადამიანის სულიერი სამყაროს იგნორირებას, ჩაკვლას, ჩახშობას. არც ქალაქად გახიზნული მუშაა გუთნისდედაზე ბედსვიანი. მეტიც, მუშას ისიც არა აქვს, რაც გუთნისდედას. არსადა აქვს თბილი კერა, მტვრიანი ქუჩაა მისი თავშესაფარი. მისი დამქირავებელი “მდიდარს მეტს მისცემს, მას კი გროშზეც შეევაჭრება და მთელს სიცოცხლეს დააღამებს ესრეთ შრომაში”. კაცურ კაცად ვერ იცოხვრებს ვერც ერთსა დღესა და ბოლოს ასეთ განაწამებს სულის ამოსვლის ჟამს არავინ ეყოლება სუდარის გადამფარებელი, თვალის დამხუჭველი, გულხელის დამკრეფელი. ჯალაბი მისი ვერ დაღვრის “მდუღარე ცრემლსა”.
ხატავს რა ასეთ მძიმე სურათს, ილია ბოლოს გულამოსკვნით დასძენს. “ვინა შრომობდა და ვინა ჰძღება, ღმერთო, სად არის აქ სამართალი?!”.
ამგვარი შრომის ჟამს ადამიანი კი არ განკაცდება, კი არ ამაღლდება, კი არ გაკეთილშობილდება, პირიქით, გაბოროტდება და დაჰკარგავს ყოველ ღირსებას. გამოიფიტება, სულიან-ხორციანად დაკნინდება და არარად იქცევა. ასეთ დროს შრომა განკაცებისა და ამაღლების საშუალება კი არ არის, დადაბლების მიზეზად შეიძლება იქცეს. ნათელ და სასიკეთო მიზანდასახულობაზე ლაპარაკი ხომ სრულიად ზედმეტია.
აქ თავს იჩენს სოციალური პრობლემატიკა, რომელსაც დიდი ძალა და ენერგია შეალია ილიამ, მაგრამ ეს ცალკე თემაა და ამაზე აქ აღარ შევჩერდებით.
შრომა ადამიანს იმ შემთხვევაში განაკაცებს და ამააღლებს, როცა ეს შრომა თავისუფალი და ნაკარნახევია თვით ადამიანის საკუთარი ზრახვებითა და მრწამსით. როცა ქვეყნად მეუფებს სიმართლე და არა ძალადობა, როცა მშრომელს სამოქმედო ძალაც აქვს, სურვილიცა და მოედანიც, როცა ადამიანი თვით არის საქმის თაოსანი. “მარტო იგი შრომაა, იგი გარჯაა ნაყოფიერი, რომლის სამართალიც ანუ სათავე საკუთარი თაოსნობაა და ძალღონე კიდევ საკუთარი მარჯვენა”. ასეთი შრომა ფრთებს ასხამს ადამიანს, გულს უფოლადებს, აზრს აღრმავებს და გონებას აფხიზლებს, დარდს ავიწყებს და იმედით ავსებს. უუფლებო და მონური შრომა კი, როგოც უკვე აღვნიშნეთ, ილაჯგაწყვეტილია, უხალისოა და უნაყოფო, ხოლო ადამიანის ღირსება – დამდაბლებული.
თავისუფალი შრომის დროს “განმტკიცებულია სოფელსა შინა კაცთმოყვარეობის სახიერება, “ყოველთვის იქნება “იგი სუფევა თანასწორადა ნიჭთამფენელი”, მისი მადლით წარწყმდება “ცარცვა და რბევა” და “ერთგან მოსძოვს ცხვარი და მგელი. მაშინ უქმ სიტყვად არ იქნება ძმობა, ერთობა, თავისუფლება, ეკლის გვირგვინით აღარ ივლის კაცთმოყვარეობა და სათნოება. “შრომის დროს, – ამბობს ილია, – მაშვრალო, შენც განკაცდები, წართმეულ ნიჭთა კვლავ მოიპოვებ, სხვას ძირს არ დასწევ, თვით ამაღლდები, არც ვის ემონვი და არც იმონებ.”
ამ შემთხვევაში შრომა არა მარტო ეკონომიკური ძლიერების საფუძველთა საფუძველია, არამედ ზნეობის დამამკვიდრებელიცაა, რადგან ჭეშმარიტი მშრომელი არასოდეს იკადრებს არასაკადრისს. ეს არის ის ნათელი გზა, რომელსაც ადამიანი მიჰყავს ზნესრულობისა და განკაცებისაკენ. ეს ასეა, მაგრამ არავის ეგონოს, რომ თვით თავისუფალი შრომა ადვილია და არ მოითხოვს თავდადებას, ოფლის ღვრას და შემართებას. არა, “შრომაც ომსა ჰგავსო”, – ამბობდა ილია – “მაგრამ ომი სისხლის ღვრისა კი არა, ოფლის ღვრისა, ომი უსისხლო, მშვიდობიანი, წყნარი. ამ ომმა არც ბუკი იცის, არც ნაღარა, უბუკნაღაროდ სთესავს, უბუკნაღაროდ მკის, კოკისპირულ შხაპუნა ნიაღვარს კი არა ჰგავს, რომ მთა და ბარი თან წაიღოს, მოარღვიოს, მოღაროს და მოგრაგნოს. “მდუმარე” წვიმისაებრ ნაყოფის გამომცემელია, არც რბევა იცის, არც ძარცვა. ეს მის ბუნებაში არ სწერია, თუ თვითონ ადამიანმა გესლი ულმობელი სიხარბისა შიგ არ ჩააწვეთა, გუნება არ მოუწამლა, არ მოუშხამა. ეს ომი შრომისაა და ვითარცა შრომა – პატიოსანია, ნამუსიანია და ისეთივე თავმოსაწონებელი, თავგამოსაჩენი, როგორც უწინ თოფისა და ხმლის ომი იყო, ვაჟკაცბა ამისთანა ომში ბევრით წინ არის სისხლით ომის ვაჟკაცობაზე”, “ვაჟკაც გულადზე მშრომელი სამი გაფრენით მეტიაო”. აი, ასეთ შრომაში გამარჯვებული ითქმის კაი ყმად, ანუ განკაცებულ ადამიანად.
შრომა იმ შემთხვევაში ანიჭებს ადამიანს თვითკმაყოფილებას, როცა შემოქმედებითია, როცა კაცის ხელი მექანიკურად კი არ მოქმედებს, როგორც მანქანის საჭე, ან ბორბალი, არამედ მის ქმედებას წინ უძღვის ან ერთვის აზრი. ასეთ შემთხვევაში ფიზიკური ქმედება თუ ორგანიზმს აკაჟებს და აგვირისტებს, მასთან დართული აზროვნება სულსა და გონებას აწრთობს, ხასიათსა და ნებისყოფას უმტკიცებს ადამიანს და, როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, უფრო ზნესრულს ხდის.
ამგვარი შრომა ჭეშმარიტად შემოქმედებაა. შემოქმედებითი შრომა “არის შემქმნელი და მოქმედი ამა ცხოვრებისა”. ასეთი მშრომელი ლუკმას “შოულობს სხვის დაუყვედრებლად, სხვის უმუნათოდ”, ვინც გაურბის შემოქმედებითსა და თავისუფალ შრომას, ცხოვრების ბარგნი არიან. “ესენი, – ამბობს ილია, – გამრჯელსაც ამძიმბენ და თვითონაც არ იციან სად და როდის გაუწყდებათ წნელი, რომელზედაც ხელი უკიდიათ და სად დარჩებიან უმწეოდ”. ისინი სათარივით ათრევენ ცხოვრებას და მუდამ დამუნათებულ ლუკმას სჭამენ. ლუკმა კი “მაშინ არის ტკბილი, როცა კაი კაცობით არის ნაშოვნი”.
გარჯითა და კაიკაცობით მონაგარ სიმდიდრეს ილია დიდ პატივს სცემს და ამის მონატრებულიცაა, მაგრამ მას გულს ურევს სიმდიდრითა და მდგომარეობით გადიდგულებული, გაყოყოჩებული, სულ-გულგამოცვლილი, ე.წ. ზედა ფენა, რომელსაც ეკონომიკური ძლიერებისთვის კი მიუღწევია, მაგრამ შინაგანი ადამიანური ღირებულებებისაგან გაძარცვულია. თუ გუთნისდედას “ზეცა წაართვეს ძალით” და ამას მტკივნეულად განიცდის, მათ ნებით დაუთმიათ ზენაარი და მხოლოდ ქვენა გრძნობების ანაბარა დარჩენილან. ილიას თვალსაწიერს არც ეს ფაქტი გამორჩენია და გულისტკივილით ამბობს: “დიდკაცობა, როგორც სხვაგან, ისე ჩვენში სწორედ კუბოა, რომელიც გარედამ ხავერდით არის მოსილი და ბუზმენტებით გაბრწყინვებული, მაგრამ ახსენით ის ბუზმენტები და ახადეთ თავი, შიგ ძვლებისა, სულისა და ხორცის გახრწნილობის მეტს ვერას დაინახავთ”.
ასეთ გარედან გაბრწყინვებულსა და შინაგანად დაცლილ საზოგადოებას ისევ პატიოსანი სიღარიბე სჯობს. “სიღარიბე მწიკვლი არ არის, ცოდვა არ არის, მწიკვლი და ცოდვა სხვისგან გამომცხვარი პურის ჭამაა, სხვისი ოფლის სმაა…” – დასძენს ილია. მას სათაკილოდ და სიმდაბლედ მიაჩნია უკუთვნელის მიკუთვნება, სხვისი ნაჯაფ-ნადაგის დათავისება. ასეთ ცოდვიან სიმდიდრეს “ხმელი პურის ჭამა სჯობია…”
ილია სწამს შრომის მაგიური, ღვთიური ძალა ადამიანის სულიერი ფორმირებისა და განკაცების საქმეში. ამის გამო იყო, რომ თავისი სულის ორეულის – მყინვარწვერზე გადმომდგარი აჩრდილის პირით მშობელი ერისა და კაცობრიობის გასაგონად განაცხადა: “შრომისა ახსნა – ეგ არის ტვირთი ძლევამოსილის ამ საუკუნის, კაცთა ღელვისა დიადი ზვირთი მაგ ახსნისათვის მედგრადა იბრძვის”.
დიახ, ყოველგვარი საკაცობრიო იდეალის: ჰუმანიზმისა თუ ამაღლებული მამულიშვილობის, ერთა ძმობისა და მაღალი რწმენის, ადამიანის სრულქმნისა და სხვა რამ სასიკეთო საქმის სათავე და ლიბო თავისუფალი შრომაა, რომელიც, მაღალი ზნეობითაა გაზავებული.
ავტორი: ილო ბეროშვილი