ღამე იყო. კოსმოსში გაფანტული მტვრის ნაწილაკები ჩუმად ბრწყინავდნენ, ხოლო მათი ატომები უხილავი ენერგიით ვიბრირებდნენ. სწორედ აქ, უკიდეგანო ვარსკვლავთშორის სივრცეში, დაიწყო ქიმიური ელემენტების ეპოპეა – ისტორია, რომელიც დიდი აფეთქების (Big Bang) შემდეგ დაიწერა.
პირველი ელემენტები, წყალბადი და ჰელიუმი წარმოიქმნა კოსმოსის დაბადებიდან რამდენიმე წუთში. ეს ორი უმსუბუქესი ელემენტი საუკუნეების განმავლობაში ნელ-ნელა იკვრებოდა ვარსკვლავებში და იწყებდა ახალ გარდაქმნებს. გრავიტაციის ზეწოლით წყალბადის ატომები ერთმანეთს ერწყმოდნენ, იწყებდნენ ბირთვულ სინთეზს და წარმოქმნიდნენ ახალ ელემენტებს – ნახშირბადს, ჟანგბადს, აზოტს… ამ ელემენტებს შემდგომ უკვე ვარსკვლავების სიკვდილიანი აფეთქებები – სუპერნოვები – აერთიანებდნენ და უფრო მძიმე ელემენტებად გარდაქმნიდნენ, მათ შორის რკინად, ოქროდ და ურანად.
ამ პროცესმა დედამიწაზე არსებული ყველა ქიმიური ელემენტი შექმნა. სწორედ ისინი ქმნიან ჩვენ გარშემო არსებულ ყველაფერს – ჰაერს, წყალს, მცენარეებს, ცხოველებს, ადამიანებს… ნახშირბადი ჩვენი სხეულის საფუძველია, ჟანგბადი – სიცოცხლისთვის აუცილებელი სუნთქვის ნაწილი, კალციუმი კი – ჩვენი ძვლების სიმტკიცის წყარო. მაგრამ მათ შორის ყველაზე იდუმალი ელემენტებიც არსებობენ – ისეთები, რომელთა მოქმედება ჯერ კიდევ ბოლომდე არ არის შესწავლილი.
მაგალითად, რადიოაქტიური ელემენტები, როგორიცაა ურანი და პლუტონიუმი, ისინი ფლობენ წარმოუდგენელ ენერგიას, რომელსაც როგორც დამანგრეველი, ისე სასარგებლო დანიშნულებით იყენებენ.
ხოლო ფოსფორი – ის ანათებს სიბნელეში, გარდაქმნის ენერგიას და სიცოცხლის ერთ-ერთი მთავარი კომპონენტია.
ამ ელემენტების ისტორია გვაჩვენებს, რომ სამყარო ერთი დიდი ქიმიური რეაქციაა. და ჩვენ, ადამიანები, ამ რეაქციის მცირე, მაგრამ მნიშვნელოვანი ნაწილი ვართ – იმ ვარსკვლავური მტვრის გაგრძელება, რომელიც კოსმოსის უძველეს აფეთქებაში დაიბადა.
მაგრამ ელემენტთა მოგზაურობა აქ არ მთავრდება. დედამიწაზე, მილიონობით წლის განმავლობაში, ქიმიური ელემენტები სხვადასხვა ფორმებს იღებდნენ, ურთიერთქმედებდნენ და ქმნიდნენ სიცოცხლისთვის საჭირო მოლეკულებს. მარტივი აირები გადაიქცნენ რთულ ორგანულ ნაერთებად, რომლებმაც სიცოცხლის ჩანასახი შექმნეს. სწორედ ასე გაჩნდა ამინომჟავები – სიცოცხლის შენების ძირითადი აგურები, რომლებიც ნახშირბადის, წყალბადის, ჟანგბადისა და აზოტის კომბინაციის შედეგია.
ელემენტებმა შექმნეს არა მარტო სიცოცხლე, არამედ ცივილიზაცია. სპილენძისა და ბრინჯაოს მეშვეობით კაცობრიობამ პირველი იარაღები დაამზადა, ხოლო რკინა და ალუმინი თანამედროვე ტექნოლოგიების საფუძვლად იქცა. დღეს კი, იშვიათი ელემენტები, როგორიცაა ლითიუმი და ნეოდიმიუმი, ენერგიის შენახვასა და ელექტრონულ მოწყობილობებში შეუცვლელ როლს ასრულებენ.
შესაძლოა, ერთ დღეს ადამიანებმა ახალი ელემენტების აღმოჩენა შეძლონ, ისეთი მასალები შექმნას, რომლებიც შეცვლის ჩვენს რეალობას. იქნებ მომავალში ვიპოვოთ ელემენტი, რომელიც უსაზღვრო ენერგიას მოგვცემს ან ისეთ მასალას, რომელიც ვარსკვლავთა შორის მოგზაურობას შესაძლებელს გახდის.
და ასე, ელემენტების ამბავი განაგრძობს განვითარებას – უწყვეტი ციკლი, რომელიც სამყარო შეადგენს და რომლის ნაწილიც ჩვენც ვართ.
წყარო:
https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/periodic-table
https://physicsworld.com/a/testing-the-elements-of-the-big-bang