ჯერ კიდევ თებერვლის მიწურულს, როდესაც მიწა ზამთრის ძილს იფერთხავს, ჰაერში რაღაც იცვლება – უსხეულო, მაგრამ ხელშესახები ძალა იღვიძებს. მზის სხივები გრძელდება, დედამიწა ოდნავ მეტად იხრება და ცისფერი გუმბათი სითბოს ნაზად აკრავს გაყინულ მიწას.
ბიოლოგიურად, გაზაფხულის დასაწყისი ფენოლოგიური მოვლენებით განისაზღვრება. მერცხლები ბრუნდებიან, ორქიდეები ფესვებიდან ახალ ყლორტებს ისვრიან, და ხეები მბზინავ ყვავილებად იფურჩქნებიან. ბუნებაში ყველაფერი ფოტოპერიოდიზმის – დღის სიგრძის ცვლილების გავლენით აქტიურდება.
ნიადაგში ჯერ კიდევ სველი და ცივი ჰუმუსი ამფიბიების გამოღვიძებას უწყობს ხელს. ბაყაყები და ტრიტონები წყლიან ორმოებში იწყებენ ხანგრძლივი უძრაობის შემდგომ აქტიურობას. ამავდროულად, მწერებიც იღვიძებენ – ფუტკრები პირველი ნექტრის მოსაგროვებლად ფრთებს აფართხუნებენ, ჭრიჭინები კი მიწის სიღრმიდან ზაფხულის მელოდიას ამზადებენ.
გაზაფხული ქიმიაცაა – ჰაერში უმცირესი კონცენტრაციით ცაცხვის, ალუბლის და ახალი სიცოცხლის სურნელი ტრიალებს. მცენარეთა მეტაბოლიზმი ჩქარდება, ქლოროფილი უფრო აქტიურად შთანთქავს მზის შუქს, ხოლო ჟანგბადის მოლეკულები ტყეებიდან მოზღვავებით ეშვება გარემოში.
გაზაფხული ანახლების, იმედის და მშვენიერების დროა. ის ნესტიანი მიწიდან ამოსული პირველივე ია, ცისარტყელას შემდეგ მოციმციმე წვიმის წვეთი და მწვანე მინდორში მორბენალი ქარია.
გაზაფხული სიცოცხლის დაბრუნებაა – კოსმოსური კანონების, დედამიწის ფიზიკისა და ბუნების პოეზიის საოცარი ჰარმონია.
ეს ჰარმონია თითოეულ ცოცხალ არსებაში გამოიხატება. ტყეში, სადაც რამდენიმე კვირის წინ ყინვისგან დადუმებული სიმშვიდე სუფევდა, ახლა ჩიტების მრავალხმიანი გუნდი მღერის. მათი გალობა არა მხოლოდ სილამაზეს ატარებს, არამედ კომუნიკაციის დახვეწილი სისტემაა – მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ ზოგიერთი სახეობა განსაკუთრებით რთულ მელოდიებს ქმნის, რათა საკუთარი ტერიტორია დაიცვას ან მეწყვილე მიიზიდოს.
იმავდროულად, მიწის ქვეშ, უხილავ, მიკროსკოპულ დონეზე მიმდინარე პროცესები გაზაფხულის სახეს კიდევ უფრო განსაზღვრავს. მიკორიზული სოკოები – ფანტასტიკური ბუნებრივი ქსელი – აქტიურდებიან და ფესვებიდან საკვებ ნივთიერებებს ანაწილებენ. სწორედ მათი დახმარებით იღებენ ხეები და ბალახები საკვებს, ხოლო მიკრობები ნიადაგში ორგანული ნივთიერებების დაშლის პროცესს აჩქარებენ.
მდინარეები, რომლებსაც ზამთარში ყინული აბრკოლებდა, ახლა ხმით მოედინებიან, მათ კალაპოტში მზის პირველი სხივები ირეკლება. ფიზიკური თვალსაზრისით, გაზაფხულის დათბობა წყლის სიბლანტეს ამცირებს, რაც ნაკადულებს უფრო სწრაფად დინების საშუალებას აძლევს.
გაზაფხული ადამიანზეც მოქმედებს. მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ მზის სინათლე ორგანიზმში სეროტონინის – “ბედნიერების ჰორმონის” – გამომუშავებას აძლიერებს. სწორედ ამიტომ ვგრძნობთ გაზაფხულზე ენერგიის მოზღვავებას, სურვილს, გამოვიდეთ ღია სივრცეში, შევიგრძნოთ სუფთა ჰაერი და დავტკბეთ სამყაროს ამ გარდასახვით.
ეს არის დრო, როდესაც ბუნება და ადამიანი ერთ სუნთქვად იქცევიან. ყოველ გაზაფხულზე სამყარო ხელახლა იბადება – და ჩვენც, მასთან ერთად.
გაზაფხულის სუნთქვა ქალაქშიც იგრძნობა. პირველი კვირტები იშლება, ქუჩების გაყოლებაზე მწვანე ფოთლები ნაზად ირხევიან ქარში, ხოლო ყვავილების ქოთნებში ამოსული პირველი იები და ნარგიზები ახალ ცხოვრებას ამცნობენ ყველას, ვინც მათ შეხედავს.
მეცნიერები ირწმუნებიან, რომ მცენარეთა ზრდის ამაჩქარებელი პროცესები სწორედ გაზაფხულზე აღწევს პიკს. მზის მზარდი სხივები ფოტოსინთეზის ტემპს აძლიერებს, ხოლო ატმოსფეროს შედარებით თბილი ტემპერატურა მცენარეთა ჰორმონებს – აუქსინებს – უფრო აქტიურად ავრცელებს ღეროებსა და ფოთლებში. სწორედ ეს ჰორმონები განსაზღვრავენ, რომელი მცენარე როდის აყვავილდება და როგორ განაწილდება მისი რესურსები.
თუმცა გაზაფხული მხოლოდ ყვავილებისა და სითბოს სეზონი არ არის. ეს ბრუნვის, ციკლის განახლების, დიდი ბუნებრივი დრამის დასაწყისიცაა. სწორედ გაზაფხულზე ბრუნდებიან მიგრანტი ფრინველები – მერცხლები, წეროები, იხვები. მათი ინსტინქტები იმდენად ზუსტია, რომ ბრუნდებიან ზუსტად იმ ადგილას, სადაც შარშან ბუდობდნენ. მეცნიერები ამ საოცარ უნარს მიწის მაგნიტურ ველთან და ვარსკვლავების მოძრაობასთან აკავშირებენ – თითქოს ფრინველები ბუნებრივ კომპასს ატარებენ გენეტიკურ კოდში.
ცხოველთა სამყარო ახალ თაობას ამზადებს. ტყის ბილიკებზე შესაძლებელია დედა ირემის დანახვა, რომელიც ჯერ კიდევ ფრთხილად არჩევს ადგილს ახალშობილი ნუკრისთვის. მდინარეების ნაპირებზე წავის ახალი თაობა თამაშობს, ხოლო ფუტკრების სკა აჭრელებულია ახალგამოჩეკილი მუშა ფუტკრებით, რომლებიც პირველი ფრენისთვის ემზადებიან.
ბუნების ამ გაღვიძებას ადამიანი შორიდან კი არ ადევნებს თვალს, არამედ თავადაც მისი ნაწილი ხდება. ქალაქგარეთ ადამიანები ბაღებს ამზადებენ, ნერგებს რგავენ, თესლს ყრიან მიწაში და ელიან პირველ ნაზ მწვანე ყლორტებს, სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობა აქტიურდება.
გაზაფხული ფიზიკური ცვლილებებთან ერთად განწყობაცაა, ახალი შესაძლებლობა. ყოველ გაზაფხულზე ჩვენც, ბუნებასთან ერთად, რაღაც ახალს ველით: ახალ იდეებს, ახალ დასაწყისებს, ახალ ძალას, რომ ცხოვრება უფრო ნათელი და ცოცხალი გავხადოთ.
გაზაფხული შეგვახსენებს, რომ სიცოცხლე ციკლურია, მაგრამ ამავდროულად, ყოველი ახალი გაზაფხული უნიკალურია – როგორც თითოეული ყვავილი, რომელმაც ამ დღეს პირველად გაშალა ფურცლები მზისკენ.
გაზაფხული მეხსიერებასაც აცოცხლებს – ბავშვობის წვიმიან დილებს, როცა ახალად ამოსული ბალახი სველდებოდა და მისი სუნი ნიავთან ერთად სახლამდე აღწევდა. ის პირველი სეირნობები, როცა ფეხქვეშ თბილი მიწა იგრძნობოდა და სადღაც, შორიდან, მინდვრის ყვავილების ფერადი ზღვა მოჩანდა.
ეს დროა, როცა ადამიანები უფრო მეტად იწყებენ ერთმანეთთან ურთიერთობას, გაზაფხული აივნებზე გამოსვლის, ქუჩებში ხანგრძლივი საუბრების, ტყეებში ხეტიალის სეზონია.
ბუნება კვლავ გვახსენებს, რომ ჩვენც მისი ნაწილი ვართ. როგორც ხეებს აქვთ წელიწადის დროების მიხედვით განსაზღვრული ციკლი, ისე ადამიანებიც განიცდიან შინაგან ცვლილებებს. გაზაფხული შინაგანი გაღვიძების დროა – ძველი ჩვევების გადახედვის, ახალი მიზნების დასახვის, უფრო აქტიური, ენერგიული ცხოვრების სურვილის გაჩენის.
გაზაფხულზე მზის სხივები არა მხოლოდ სეროტონინის გამოყოფას აძლიერებენ, არამედ ორგანიზმს D ვიტამინითაც ამდიდრებენ, რაც აუცილებელია იმუნური სისტემის გაძლიერებისთვის. ამიტომაც ვგრძნობთ გაზაფხულზე მოტივაციის ზრდას, ახალი იდეების გაჩენას და ცხოვრებისადმი იმედიან დამოკიდებულებას.
მეცნიერება ამბობს, რომ გაზაფხულზე მთვარის ციკლები განსაკუთრებულ გავლენას ახდენენ ცოცხალ ორგანიზმებზე. ზოგიერთი კვლევა ამტკიცებს, რომ ახალი მთვარის დროს მცენარეთა ზრდა უფრო ჩქარდება, ხოლო სავსე მთვარე ცხოველებში აქტიურობას აძლიერებს.
და ასე, აპრილის ნიავი თანდათანობით გვაახლოვებს ზაფხულის ცხელ დღეებთან, მაგრამ გაზაფხული – ეს გარდამავალი დრო – ყველაზე განსაკუთრებულია. ეს არის იმედის, სიცოცხლის და ახალი დასაწყისების დრო, როცა მთელი სამყარო, უძველესი ფიზიკური და ბიოლოგიური კანონების შესაბამისად, ერთხელ კიდევ იღვიძებს.
ჩვენც უნდა გავიღვიძოთ.
ავტორი: ელენე შენგელია