ღამით, როცა ბნელი საფარი დედამიწას ეფინება, ცაში უსასრულობა იშლება – შავი, ცარიელი სივრცე ივსება სინათლის ანარეკლებით. ვარსკვლავები ციმციმებენ, თითქოს მათთან მისულმა სინათლემ დროის მარადიულ კედლებს გამოაღწია და ჩვენს თვალამდე ჩამოაღწია.
სინამდვილეში წარსულს ვხედავთ. ზოგი ვარსკვლავის შუქი ათასობით წლის წინ გამოემართა ჩვენკენ, ზოგიერთის – მილიონობით წლის წინ. ზოგიერთი მათგანი, რომელიც ახლა ცის სიღრმეში კაშკაშებს, შეიძლება უკვე აღარ არსებობს – ის დენთივით აფეთქდა სუპერნოვად და თავის სინათლეს უკვალოდ მიჰყვა უკიდეგანო კოსმოსში. ჩვენ კი მხოლოდ მათი წარსული ბრწყინვალება გვესახება, როგორც მოგონება დროის მიღმა.
ვარსკვლავი – ქაოსიდან დაბადებული წესრიგი.
როგორ იბადება ვარსკვალავი?
თავდაპირველად, კოსმოსში აირისა და მტვრის ღრუბლები ბრმად მიმოფანტულია. დროთა განმავლობაში, გრავიტაცია ამ ნაწილაკებს ერთმანეთთან აერთიანებს, ერთ წერტილში უყრის თავს.
როცა ეს მასა საკმარისად იზრდება, მის შიგნით ზეწოლა მატულობს, და ის თანდათან ცხელდება. საბოლოოდ, ცხელ და მკვრივ ბირთვში იწყება ბირთვული სინთეზი – პროცესი, რომლის დროსაც წყალბადის ატომები ჰელიუმად გარდაიქმნება. ეს რეაქცია უზარმაზარ ენერგიას ათავისუფლებს, რის შედეგადაც ვარსკვლავი ანათებს და სიცოცხლეს იწყებს.
ეს კოსმოსური ალქიმიაა – შორეულ ვარსკვლავებში, ჩნდება ის ელემენტები, რომლებითაც ჩვენი სხეულები შედგება. კალციუმი ჩვენს ძვლებში, რკინა ჩვენს სისხლში – ოდესღაც, გაბრწყინებული ვარსკვლავების გულებში დაიბადა. თითოეული ჩვენგანი ვარსკვლავური ცეცხლის ნაპერწკალია, სამყაროს უძველესი ნათების ნაწილი.
ზოგი ვარსკვლავი მშვიდად ბერდება, ნელ-ნელა კარგავს სინათლეს და თეთრ ჯუჯად იქცევა – კოსმოსში მიმოფანტული, გაყინული ნაპერწკალი. ზოგი კი გრანდიოზული აფეთქებით ასრულებს სიცოცხლეს – მისი სიკვდილი ახალ ვარსკვლავებს ბადებს, ახალი პლანეტებს წარმოიქმნის, ახალ სიცოცხლეს..
ცაზე არსებული თითოეული ვარსკვლავი – ეს ისტორიაა, რომელიც კოსმოსის სიღრმეში დაიწყო და ახლა ჩვენს თავზე ელავს. ისინი არიან დროის კაფსულები, გზავნილები მარადიული სივრციდან. ხოლო ჩვენ, ვინც ღამის ცას შევცქერით, მხოლოდ მოგზაურები ვართ, რომლებმაც ეს გზავნილები შემთხვევით მიიღეს – შორეული, დაკარგული, უხმო სინათლის მომსწრენი.
მაგრამ ვარსკვლავები მხოლოდ კოსმოსის ისტორიას არ გვიამბობენ – ისინი თავად დროის სუნთქვას ასახავენ. მათი შუქი გზავნილია, რომელიც უსასრულო სივრცეში მოგზაურობს, ზოგჯერ მტვრისა და აირის ღრუბლებში იკარგება, ზოგჯერ კი ჩვენს თვალებამდე აღწევს. და მაინც, ჩვენ არასდროს ვხედავთ მათ ისეთებად, როგორებიც არიან ამ წამს – მხოლოდ ისეთებად, როგორებიც ოდესღაც იყვნენ.
ზოგიერთი ვარსკვლავი იმდენად სწრაფად იწვის, რომ მისი სიცოცხლე ადამიანის სიცოცხლეზე სულ რამდენიმე ათასჯერ ან მილიონჯერ მეტია – კოსმოსის მასშტაბით ეს წამია, ერთი აჩქარებული გულისცემა. ასეთი ვარსკვლავები, გიგანტები, ძლიერად კაშკაშებენ, მერე კი თავიანთ სიმძიმესთან ბრძოლაში მარცხდებიან – ერთ წამში იშლებიან და კოსმოსს მძიმე ელემენტებით ამდიდრებენ. ისინი კვდებიან, რათა მათი მტვერიდან ახალი მზეები გაჩნდეს.
მაგრამ არიან სხვებიც – მშვიდი, მდუმარე ვარსკვლავები, რომლებიც მილიარდობით წელი უცვლელად ბჟუტავენ, თითქოს დრო მათთვის შეჩერებულია. ჩვენი მზე ერთ-ერთ ასეთ ვარსკვლავს ეკუთვნის – არც ძალიან დიდია, არც პატარა, არც ზედმეტად ახალგაზრდა, არც მოხუცი. ახლა ის თავისი ცხოვრების შუა წერტილშია, მშვიდად ფუთავს წყალბადს ჰელიუმად და თავის გრავიტაციას ებრძვის, რათა ჩვენი ლურჯი პლანეტა კვლავ გაანათოს.
თუმცა ის დროც დადგება, როცა ჩვენი მზე შეიცვლება – გაფართოვდება, წითელ გიგანტად გადაიქცევა და თავისი სხივებით გადაახურებს ყველაფერს, რაც ოდესღაც გაანაყოფიერა. დედამიწამ შესაძლოა, ვენერას ბედი გაიზიაროს – გახდეს გახურებული უდაბნო, სადაც ქარები უსარგებლოდ დაატარებენ გაყინულ მტვერს. შემდეგ, როდესაც მზე სუსტად ამოისუნთქავს, იგი თეთრ ჯუჯად იქცევა – ჩუმ, ცივ ნაპერწკლად, რომელიც კოსმოსში უხილავი შუქით იციმციმებს.
მაშინ, სადღაც შორს, სხვა მზის გარშემო მბრუნავ უცხო პლანეტაზე, იქნებ, სხვა ცივილიზაციის თვალებმა დაინახონ ჩვენი ვარსკვლავის გამქრალი შუქი – ისე, როგორც ჩვენ ვუცქერთ შორეულ გალაქტიკებს. და იქნებ, გაოცებულებმა იფიქრონ, რომ ოდესღაც, იმ ფერმკრთალი ნათების ირგვლივ, არსებობდა სიცოცხლე – არსებები, რომლებსაც უყვარდათ და ოცნებობდნენ, რომლებიც ცას შეჰყურებდნენ და ვარსკვლავებში პასუხებს ეძებდნენ.
ვარსკვლავები მარტო სინათლის წერტილები კი არა, არამედ დროსა და სივრცეში გაფანტული, გაუჩინარებული ხმებია. ხმები, რომლებიც გვიამბობენ სამყაროზე, მის დაბადებაზე, სიცოცხლესა და სიკვდილზე. ჩვენ კი მხოლოდ დამკვირვებლები ვართ, რომლებიც კოსმოსის ამ უსასრულო სიმფონიაში მოკრძალებულ ადგილს ვიკავებთ.
რა არის თავად ეს სინათლე, რომელიც ვარსკვლავებს ასე შორიდან გვანათებს? ეს ნაწილაკების – ფოტონების ნაკადია, რომლებიც თითქმის მარადიულ მოგზაურობაში არიან. ისინი ვარსკვლავის ბირთვში იბადებიან, ატომების უკონტროლო შეჯახების დროს, და სანამ კოსმოსში გაემართებიან, შეიძლება მილიონობით წელი დასჭირდეთ ვარსკვლავის სიღრმეებიდან ზედაპირზე ამოსაღწევად. ბოლოს, როცა თავისუფლებას მოიპოვებენ, წამში 300,000 კილომეტრის სიჩქარით მიექანებიან უკიდეგანო სივრცეში, უსასრულო სიბნელეში ეცემიან და მოგზაურობენ დროში, სანამ სადღაც, შემთხვევით, ვიღაცის თვალს არ შეხვდებიან.
ზოგიერთი ვარსკვლავი გალაქტიკის კიდეზე მდებარეობს – იქ, სადაც სამყაროს უკუნი სიბნელე ყველაფერს ყლაპავს. ისინი გრავიტაციის უდიდეს ძალას ემორჩილებიან და გარშემო მოცეკვავე პლანეტებს მბრწყინავ წრეებად აქცევენ. ასეთ ადგილებში შავი ხვრელებიც იმალებიან – ვარსკვლავების ჩაძირული სულები, რომლებიც სინათლესაც კი არ უშვებენ თავიანთ გულებში. ისინი გვასწავლიან, რომ სივრცე და დრო შეიძლება იყოს ისეთი მოქნილი, როგორიც მზის გარშემო მბრუნავი პლანეტები. და რომ გრავიტაცია მხოლოდ მიზიდულობაა არაა-ის სამყაროს, მისი ფორმისა და განზომილებების გარდაქმნის ძალაა.
და მაინც, ჩვენ ისევ ვუყურებთ ვარსკვლავებს და ვეძებთ მათში რაღაც ჩვენთვის ნაცნობს, რაღაც ჩვენსავით ცოცხალს. შესაძლოა, შორეულ პლანეტაზე, რომლის ცას ჩვენი მზის მსგავსი ვარსკვლავი ანათებს, უცნობი არსება ზუსტად იგივე კითხვებს სვავს– გასცქერის კოსმოსს, გვნატრობს და ჩვენს მზეს უცნობი სახელით მოიხსენიებს. იქნებ, ისიც ელოდება სიგნალს – ისე, როგორც ჩვენ ვუსმენთ რადიოტალღებს, იმედით, რომ სადღაც, ამ მუქ უსასრულობაში სხვა სიცოცხლეც არსებობს.
ვარსკვლავები გზავნილებია, კოსმოსის სიტყვები. ისინი გვიამბობენ, რომ სამყარო არა მხოლოდ უსასრულოა, არამედ ცოცხალია – მოძრაობაში, ცვლილებაში, დაბადებასა და სიკვდილში. ადამიანი, რომელიც ცას უყურებს, მხოლოდ ხანმოკლე მოგზაურია, რომელსაც დროებით ხვდა წილად სამყაროს ისტორიის მოსმენა.
ავტორი: ელენე შენგელია