იოანე პეტრიწის შემოქმედებამ იდეოლოგიური საფუძველი შეუქმნა შოთა რუსთაველის ფენომენს. 🌞
პეტრიწი იყო ის სულიერი და გონებრივი ხიდი, რომელმაც ანტიკური სამყაროს ფილოსოფიური სინათლე შუასაუკუნეების ქართულ აზროვნებაში გადმოიტანა. სწორედ ამ სინთეზმა – ქრისტიანული სიბრძნისა და პლატონის იდეალიზმის შერწყმამ – შექმნა ის ბოძი, რომელზეც შემდეგ რუსთაველის კაცთმოყვარეობა, ჰუმანიზმი და სამყაროს ჰარმონიის შეგრძნება აიგო.
„ვეფხისტყაოსანი“ სავსეა პეტრიწის მსოფლმხედველობით – იქ, სადაც ტარიელი „მზესთან მოლაპარაკე გმირია“, იქ პეტრიწის ფიქრია ჩადებული ადამიანის ღვთაებრივი ბუნების შესახებ. მისი ფილოსოფია აღბეჭდილია თითოეულ სტრიქონში, სადაც სიყვარული, გონება და ბუნება ერთიან ჰარმონიაშია მოქცეული.
იოანე პეტრიწი არა მხოლოდ თეოლოგი და ფილოსოფოსი იყო, არამედ ნამდვილი ენის მქსოველი. მან შექმნა ათეულობით ახალი ლექსიკური ერთეული, რომლებიც მანამდე ქართულ ენაში არ არსებობდა. სწორედ პეტრიწის მეშვეობით დაემატა ქართულს ისეთი სიტყვები და გამონათქვამები, რომლებიც შემდგომში რუსთაველის პოეტიკის ორგანულ ნაწილად იქცა.
ჰუმანიზმის ერთ-ერთი ცენტრალური იდეა არის ამქვეყნიური რეალობის ღირებულების აღიარება — იმის დანახვა, რომ მიწიერი სიცოცხლე არა მხოლოდ წარმავალია, არამედ ღრმად აზრობრივიც და ღირებულიც. ეს იდეა შუა საუკუნეებისათვის დამახასიათებელი ზეციურისა და მიწიერის დაპირისპირების — დუალიზმის — დაძლევას გულისხმობს. სწორედ ამ იდეის თეორიული საფუძვლის შექმნა იყო იოანე პეტრიწის, როგორც ფილოსოფოსის, ისტორიული მისია.
პეტრიწმა ეს ამოცანა ანტიკური ფილოსოფიის — განსაკუთრებით ნეოპლატონიზმის (პროკლეს) — საფუძველზე გადაჭრა და მას საკუთარი, ქრისტიანულ მსოფლმხედველობასთან შერწყმული ინტერპრეტაცია შესძინა.
პეტრიწის მიხედვით, არსი მთლიანობაა, რომლის უმაღლესი საფეხური არის „ყოველთაგან ზესთ მდებარე“ ღმერთი, ხოლო ყველაზე დაბალი — ხილული, მატერიალური სამყარო. სამყაროს წარმოშობა უმაღლესი მიზეზიდან ხდება ემანაციის — ანუ გამომდინარეობის — გზით. ეს პროცესი არ არის ერთბაშად შესრულებული აქტი, არამედ მრავალსაფეხურიანი, თანმიმდევრული გადმოსვლა სულიერი დონიდან მატერიალურამდე. ემანაცია ხორციელდება შუალედური საფეხურების მეშვეობით: პირველმიზეზსა და ხილულ სამყაროს შორის განლაგებულია ღვთაებრივი რიცხვების, გონისა და სულის სფეროები.
პეტრიწისთვის პირველმიზეზი არის ზეარსი — არსებობაზე აღმატებული, შეუცნობელი სუბსტანცია, რომელიც მხოლოდ მიახლოებით შეიძლება განვაზოგადოთ. მისი მთავარი განსაზღვრება სიკეთეა — სიკეთე, როგორც ყოფიერების საფუძველი და მიზანი.
პეტრიწისათვის სამყაროსა და ღმერთის ურთიერთობა არა დროებითი ან შემთხვევითია, არამედ ნამდვილად აუცილებელი და მარადიული პროცესია — სამყაროს არსებობა გამომდინარეობს თავად პირველმიზეზის ბუნებიდან.
იგი სწავლობდა კონსტანტინოპოლში, იცნობდა არისტოტელესა და პლატონის ნაშრომებს, მაგრამ ამ ცოდნას ქართულ ფესვებზე მორგებით ავითარებდა. მისი მთავარი თხზულება იყო ორ სამყაროს შორის დიალოგი: ბერძნული ფილოსოფიისა და ქართული სულიერების შერწყმა.
იოანე პეტრიწი ხელახლა წასაკითხი, აღმოსაჩენი და ხელისგულზე სატარებელი გვყავს — ჩვენი ეროვნული აზროვნების ერთ-ერთი ბრწყინვალე განძი. ის იყო კაცობრიობის იმ დიდი ტრადიციის ნაწილი, რომელიც ეძებდა სინათლეს გონებაში და სიყვარულს გულში. 🌻
და მართლაც, მას შეიძლება ეწოდოს —
„ქართულისა ენისა მზე“ ☀️
რადგან მის შემოქმედებაში დაიბადა ის სიტყვა და აზრი, რომლითაც შემდეგ რუსთაველმა სამყარო გაანათა.
წყარო: იოანე ბატონიშვილი, მცირე უწყება ქართველთა მწერალთათვის