სიცოცხლე — კოსმოსის უსაზღვრო სიბნელეში იშვიათი, მაგრამ უდიდესი მნიშვნელობის ფენომენია. სამყაროს უსასრულო მასშტაბზე მხოლოდ სიცოცხლეა ის, რაც უნიკალურ ფორმით აერთიანებს მატერიასა და ცნობიერებას. სიცოცხლის უმარტივესი ნიშნები — ნივთიერებათა ცვლა, მეტაბოლიზმი და გამრავლება — მხოლოდ ცოცხალ არსებებს ახასიათებთ, რაც მათ გამოყოფს არაორგანული ბუნების ყველა პროცესისგან. მთათწარმოშობა, ოკეანეთა ფორმირება თუ უდაბნოთა გაჩენა — გრანდიოზული, მაგრამ მექანიკური მოვლენებია, მაშინ როდესაც სიცოცხლე წარმოადგენს რთულ, თვითორგანიზებულ სისტემას, რომელსაც შეეძლო ევოლუციის გზით თვითგანვითარება და თვითშენარჩუნება.
ცოცხალი უჯრედის ერთი ელემენტარული ფუნქციის განხორციელება გაცილებით რთულია, ვიდრე ნებისმიერი გეოლოგიური თუ ატმოსფერული პროცესი. სიცოცხლის წარმოშობას სჭირდებოდა განსაკუთრებული წინაპირობები — ისეთი გარემო, სადაც ენერგია, ქიმიური ელემენტები და სტაბილური ფიზიკური პირობები ჰარმონიულად ერწყმოდა ერთმანეთს. რადგანაც ცოცხალი ორგანიზმი გაცილებით მგრძნობიარეა აბიოტური ფაქტორების მიმართ — ტემპერატურის, სინათლის, ტენიანობისა და ქარის ცვლილებებისადმი — მისი გაჩენა მხოლოდ ძალიან წონასწოროვან პირობებში გახდა შესაძლებელი.
დედამიწას, როგორც სიცოცხლის მასპინძელ პლანეტას, თავისი წინარე — უსიცოცხლო ისტორია ჰქონდა. ეს იყო დრო, როცა პლანეტა ნელ-ნელა ფორმირდებოდა, ქმნიდა ქერქს, ატმოსფეროსა და შიდა სტრუქტურას. ამ მომენტიდან იწყება დედამიწის გეოლოგიური ისტორია — გრანდიოზული ქრონიკა, სადაც ქვა, ცეცხლი, წყალი და ჰაერი ურთიერთქმედებდნენ, ქმნიდნენ პლანეტარულ ანატომიას და ამზადებდნენ ნიადაგს სიცოცხლის დაბადებისთვის.
სიცოცხლის წარმოშობისთვის აუცილებელია ოთხი ფუნდამენტური პირობის ერთობლიობა, და დედამიწა უნიკალური წესრიგით აკმაყოფილებს მათ:
1. მზიდან ოპტიმალური დაშორება — დაახლოებით 150 მილიონი კილომეტრი. ეს მანძილი განაპირობებს ტემპერატურულ ბალანსს, რომელიც სიცოცხლისთვის აუცილებელია: არც გადახურება, არც სრული გაყინვა.
2. საკმარისი მასა — დედამიწის გრავიტაციული ძალა საკმარისია ატმოსფეროსა და ჰიდროსფეროს შესანარჩუნებლად. სწორედ ეს გარსები იცავენ სიცოცხლეს კოსმოსური რადიაციისა და ტემპერატურული ექსტრემებისგან.
3. წყლის თხევადი მდგომარეობა — ბიოქიმიური რეაქციების მთავარი საფუძველი. წყალი იქცა სიცოცხლის მედიუმად, ენერგიის გადამტანად და მოლეკულური ურთიერთქმედების უძველეს თეატრად.
4. ბრუნვა საკუთარი ღერძის გარშემო 24 საათში — დღის და ღამის მონაცვლეობა ქმნის თერმულ რიტმს, რომელიც ხელს უშლის გადახურებასა და გადაცივებას, ხოლო ამით სტაბილურ გარემოს უზრუნველყოფს.
მთელი ჩვენი პლანეტური სისტემა ცხრა პლანეტით შედგება, და მათ შორის დედამიწა მესამეა მზიდან — ერთადერთი, რომელიც სიცოცხლისთვის ყველა აუცილებელ პარამეტრს აკმაყოფილებს. იმავე პირობების შემთხვევაში სიცოცხლე ნებისმიერ სხვა პლანეტაზე შეიძლებოდა წარმოეშვა, რაც მიუთითებს არა დედამიწის განსაკუთრებულობაზე, არამედ შემთხვევითობისა და კანონზომიერების ჰარმონიულ შერწყმაზე.
მიუხედავად იმისა, რომ კოსმოსში მილიარდობით ვარსკვლავია და მათგან ბევრს აქვს საკუთარი პლანეტური სისტემა, ჯერჯერობით არ მოიპოვება მტკიცებულება სიცოცხლის სხვა ფორმების — მით უმეტეს, გონიერი ცივილიზაციების არსებობის შესახებ. ამდენად, ცნობიერ სიცოცხლეს ჯერჯერობით მხოლოდ დედამიწა ატარებს — როგორც გალაქტიკური იშვიათობა.
დედამიწის ისტორია ორ მთავარ ეპოქად იყოფა:
უსიცოცხლო დედამიწა — პერიოდი, როცა მხოლოდ ქანები, მაგმა, ატმოსფეროს ქარები და ოკეანის ტალღები ქმნიდნენ პლანეტის ფიზიკურ სამყაროს;
სიცოცხლით დასახლებული დედამიწა — დრო, როცა პირველმა ბიოქიმიურმა ნაპერწკალმა წყლის წიაღში აანთო სიცოცხლის ცეცხლი.
ამ გარდამტეხი მომენტი უკავშირდება ორგანული ნახშირბადის წარმოშობას. მისი უძველესი კვალი გრენლანდიის ქანებშია აღმოჩენილი და დაახლოებით 3.8 მილიარდი წლის წინანდელია, თუმცა ავსტრალიაში აღმოჩენილი ანალოგიური ნაშთები 4.1 მილიარდ წლამდეა დათარიღებული, რაც სიცოცხლის ფესვებს კიდევ უფრო ღრმა წარსულში სწევს.
პირველყოფილ დედამიწაზე ეკოლოგიის ცნება არ არსებობდა — რადგან არ არსებობდა თვით სიცოცხლე. მაგრამ როგორც კი წყალში გაჩნდა პირველი მიკროარსება, ამ მომენტიდან დაიწყო ორგანიზმისა და გარემოს ურთიერთქმედების ისტორია — ეკოლოგიის დასაბამი.
შემდგომში დედამიწის სიცოცხლის ქრონიკა ორ დიდ ეონად იყოფა:
კრიპტოზოული ეონი — “ფარული სიცოცხლის“ ხანა, როცა არსებობდნენ მხოლოდ მარტივი, მიკროსკოპული ფორმები;
ფანეროზოული ეონი — “ხილული სიცოცხლის“ ხანა, როცა დედამიწა შეიმოსა მრავალფეროვანი მცენარეებით, ცხოველებითა და ბოლოს — ცნობიერებით.
გეოლოგიური დროის სკალა არის დედამიწის ბიოგრაფია — უსიცოცხლო ქვის გარდასახვის ისტორია ცნობიერ მატერიად. სიცოცხლე არა შემთხვევითი მოვლენა, არამედ მატერიის თვითშემეცნების შედეგია. ყოველი ცოცხალი უჯრედი — ეს არის კოსმოსის მცირედი, მაგრამ სრულყოფილი ანარეკლი.
წყარო: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3870916
https://books.google.ge/books?id=4LHnCAAAQBAJ&pg=PA110&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false