შორს, უსასრულო ვაკუუმში, სადაც უკიდეგანო ბნელი სიცარიელე დომინირებს, არსებობენ კოსმოსის ცეცხლოვანი გულები—ვარსკვლავები, სადაც მატერია იწვის, სინათლე იბადება და ენერგია წარმოუდგენელი ძალით იფრქვევა. აქ, ამ ანთებულ ბირთვებში, მიმდინარეობს დაუცხრომელი თერმობირთვული რეაქციები—პროცესები, რომლებიც სამყარო შემოქმედებით ცეცხლში ხვრიტავს. უჩინარი, ელემენტარული ნაწილაკები ძველისძველი ცეკვით ერთდებიან და შლიან ატომებს, ამ პროცესში წარმოქმნიან ულევ სინათლესა და სიცხეს, რაც სიცოცხლის საწყისად იქცევა. ვარსკვლავთა ეს დაუნდობელი ცეცხლი სამყაროს ენერგეტიკულ ხერხემლად გვევლინება, ნათებას ჰფენს უკუნეთის სიბნელეში და აყალიბებს კოსმოსურ ყოფიერებას.
შეჯახება, რომელიც სიცოცხლეს ქმნის
წარმოიდგინე, როგორ ტრიალებენ წყალბადის ატომები ვარსკვლავის ბირთვში, თითქოს ხილული არ არიან, თუმცა მათი სიჩქარე იმდენად მაღალია, რომ ჩვეულებრივი მატერია მათ წინაშე უსუსურია. აქ, გაბატონებულია მხოლოდ ერთი ძალა – გრავიტაცია, რომელიც ყველაფერს ვარსკვლავის ცენტრისკენ მიათრევს.
ზეწოლა წარმოუდგენელია, ტემპერატურა კი – მილიონობით გრადუსი. ამ უკიდურეს გარემოში წყალბადის ატომებს სხვა გზა აღარ აქვთ – ისინი უნდა გაერთიანდნენ, უნდა დაძლიონ ელექტრომაგნიტური ძალა, რომელიც მათ ერთმანეთისგან აშორებს, და შეერწყან ერთ მთლიანობად. როდესაც ეს ხდება, სივრცეში ნეიტრონებისა და ფოტონების გნიასი ვრცელდება – ეს არის ენერგიის ქარიშხალი, რომელიც ვარსკვლავის ნათებას განაპირობებს.
ვარსკვლავის გული – ცეცხლოვანი ალქიმია
ეს რეაქცია, ბირთვული სინთეზი, ბუნების უდიდესი ალქიმიაა. აქ, ვარსკვლავის ცეცხლოვან ბირთვში, ორი წყალბადის ატომი ერთიანდება, წარმოქმნის ჰელიუმს და ამ უჩინარ პროცესში მათი მასის ნაწილი სუფთა ენერგიად გარდაიქმნება. ეს ტრანსფორმაცია ეფუძნება ეინშტეინის ცნობილ განტოლებას:
E=mc2
მხოლოდ ერთი წამით წარმოიდგინე – მზე ყოველ წამში 600 მილიონ ტონა წყალბადს ჰელიუმად გარდაქმნის და ამ პროცესში 4 მილიონ ტონა მატერიას სუფთა ენერგიად აქცევს! ეს ენერგია, წარმოუდგენელი ძალით წარმოქმნილი, ნელ-ნელა მიემართება ვარსკვლავის ზედაპირისკენ, სადაც საბოლოოდ მზის სხივებად გარდაიქმნება. რვა წუთში ეს სხივები მიაღწევენ დედამიწას, გაანათებენ ცას, გაათბობენ ზღვებს და სიცოცხლეს შემატებენ ჩვენს სამყაროს.
ძალა, რომელიც ღმერთებსაც აოცებს
ადამიანმაც სცადა ამ უძველესი კოსმოსური პროცესის განმეორება. თერმობირთვული ბომბის აფეთქება ერთბაშად ათავისუფლებს იმავე ძალას, რაც ვარსკვლავებს ანათებს, მაგრამ უკონტროლოდ და გამანადგურებლად. ეს ენერგია იმდენად ძლიერია, რომ წამებში ანადგურებს მთელ ქალაქებს – ძალა, რომელსაც თავად ღმერთებიც ვერ მოთოკავდნენ.
თუმცა მეცნიერები ახლა ცდილობენ ამ ენერგიის შემეცნებას არა განადგურებისთვის, არამედ სასიკეთოდ. თერმობირთვული სინთეზის რეაქტორებში ისინი იმავე პროცესის გაკონტროლებას ცდილობენ, რომელიც ვარსკვლავებში მიმდინარეობს.
თუ ერთ დღეს ადამიანი შეძლებს ამ ენერგიის მოთვინიერებას, დედამიწა მიიღებს უკიდეგანო, სუფთა და პრაქტიკულად ამოუწურავ ენერგიის წყაროს. ეს ნიშნავს სამყაროს, სადაც აღარ იქნება ბინძური საწვავი, აღარ იქნება ენერგეტიკული კრიზისი – მხოლოდ მზის ძალა, რომელიც უშრეტად ანათებს ცივ და უკიდეგანო კოსმოსში.
სამყაროს ცეცხლოვანი საიდუმლო
თერმობირთვული რეაქცია ის ძალაა, რომელმაც სამყარო შექმნა, რომელმაც ვარსკვლავები აანთო და პლანეტები გამოკვება. ის არის სიცოცხლის, შუქისა და სითბოს ფესვი. ის არის კოსმოსის გულისცემა – ძველი, ძლიერი და მუდამ მბჟუტავი.
ვარსკვლავური ციკლი – ცეცხლოვანი აღსასრული და ახალი დასაწყისი
ვარსკვლავები, რომლებიც მილიონობით ან მილიარდობით წელი ბრწყინავდნენ, ერთ დღეს თავიანთ საწვავს ამოწურავენ. ბირთვული სინთეზი შეწყდება, და გრავიტაცია, რომელიც ამდენ ხანს ცეცხლოვან ძალას ებრძოდა, საბოლოოდ გაიმარჯვებს. ვარსკვლავის ბედი კი მისი მასის მიხედვით გადაწყდება.
ზოგიერთი, შედარებით მცირე ვარსკვლავი, ჩუმად ჩაქრება, თეთრ ჯუჯად გადაიქცევა – გრავიტაციის მიერ შეკუმშულ, მბჟუტავ ნარჩენად, რომელიც უსასრულო სიბნელეში ჩაძინებულ ნაპერწკალს ჰგავს. მაგრამ მასიური გიგანტების ბედი უფრო დრამატულია: ისინი აფეთქდებიან სუპერნოვად. ამ ზებგერითი აფეთქებისას წარმოიქმნება სამყაროს მშენებელი მასალა – მძიმე ელემენტები, როგორიცაა ოქრო, პლატინა, რკინა. სწორედ ეს ნივთიერებები ქმნიან პლანეტებს, მთებს, ოკეანეებს და, ჩვენ, ადამიანებს.
თერმობირთვული რეაქცია სიცოცხლის საწყისია, მაგრამ იგი გარდაქმნის სიმბოლოცაა. ვარსკვლავის სიკვდილი არ არის დასასრული – ეს ახალი სამყაროს დაბადებაა. აფეთქების ნარჩენები კოსმოსში მიმოიფანტება, წარმოქმნის ახალი ვარსკვლავური ნისლეულების ღრუბლებს, რომლებიც დროთა განმავლობაში კვლავ შეიკუმშება, კვლავ აალდება და ახალ ცეცხლოვან გულებად იქცევა.
ასე გადაეცემა ცეცხლი თაობიდან თაობას, ვარსკვლავიდან ვარსკვლავზე – კოსმოსის მარადიულ ციკლში.
ცეცხლოვანი მემკვიდრეობა
შორს, უსასრულო კოსმოსში, შესაძლოა, სწორედ ამ წამს ნისლეული იწყებს შეკუმშვას. იგი სავსეა ძველი ვარსკვლავების მტვრითა და ელემენტებით — იმ მასალით, რომელსაც ახალი თაობის ვარსკვლავები თავის გულში დაიტევენ. ერთ დღეს აქ შეიძლება ახალი მზე დაიბადოს, მისი სინათლე პლანეტებს გაათბოს, და შესაძლოა, იქაც ჩაისახოს სიცოცხლე — უცნობი არსებებით, რომლებიც ერთ დღეს ცას მიაპყრობენ მზერას და იკითხავენ: საიდან მოვედით?
პასუხი, როგორც ყოველთვის, კვლავ ცეცხლში იქნება — იმ თერმობირთვულ ალში, რომელიც სიცოცხლეს შობს, გზას ანათებს და კოსმოსის მარადიულ ციკლს აგრძელებს.
ავტორი: ელენე შენგელია